Η μέλισσα, όπως και πολλά άλλα είδη του ζωϊκού βασιλείου, απετέλεσε από τις αρχέγονες εποχές, ένα πρώϊμο μυστηριακό σύμβολο. Σε αυτό συνετέλεσαν αφ΄ ενός οι ιδιότητές της (μεθοδικότητα, εργατικότητα), αφ΄ ετέρου η ευεργετική επίδραση του εύγευστου προϊόντος που παράγει συλλέγοντας επιλεκτικά την γύρη των ανθέων… Αντίστοιχα η πεταλούδα συμβόλισε την ψυχή που αναρριχάται στους ουρανούς, ο τζίτζικας επίσης την ψυχή που εξέρχεται από το κουκούλι της κ.α. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογική παράδοση, όταν η Ρέα αποφάσισε μετά από συμβουλή της Γαίας και του Ουρανού να γεννήσει τον Δία μακριά από τον Κρόνο, ώστε να μην τον καταβροχθίσει, πήγε κρυφά και γέννησε τον Δία στο Δικταίο Άντρο, σπήλαιο στην οροσειρά Δίκτη της Κρήτης. Έπειτα ανέθεσε την προστασία και την ανατροφή του βρέφους στους Κουρήτες και τις Δικταίες Νύμφες.
Οι νύμφες Αμάλθεια και Μέλισσα, κόρες του Μελισσέα που ήταν Βασιλιάς της Κρήτης, έτρεφαν τον Δία με γάλα και μέλι. Η Μέλισσα ανέθρεψε τον Δία με ιδιαίτερη φροντίδα και επιμέλεια, ταΐζοντάς τον μέλι ώστε να επισπεύσει την ανάπτυξή του και να διεκδικήσει την θέση του ανάμεσα στους Θεούς. Ο Δίας αγάπησε το μέλι και γι΄ αυτό μία απ΄τις προσαγορεύσεις του είναι «Μελιττεύς», προς τιμήν της τροφού του Νύμφης Μέλισσας.
Ευθύς μόλις ο Κρόνος αντιλήφθηκε τον ρόλο της Μέλισσας στην διάσωση του Δία, εξοργίστηκε και την μεταμόρφωσε σε γαιοσκώληκα. Ο Δίας την λυπήθηκε και την μεταμόρφωσε στο γνωστό σε όλους μας ομώνυμο έντομο…
Σύμφωνα με τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο Πορφύριο, οι ιέρειες της χθόνιας Δήμητρας αποκαλούνταν Μέλισσες. Κάποτε η ίδια η θεά αποφάσισε να μυήσει στα μυστικά των τελετουργιών της μια από τις πλέον ευλαβείς ιέρειες της, την γηραιά Μέλισσα. Κάποιες γυναίκες προσπάθησαν να μάθουν τα μυστικά της μυήσεως της Μέλισσας, αλλά αυτή παρέμεινε πιστή στην Δήμητρα και δεν αποκάλυψε τίποτε. Έξαλλες από τον φθόνο, δολοφόνησαν την Μέλισσα, διαμελίζοντάς την. (Εδώ εν προκειμένω επαναλαμβάνεται το μυστηριακό δράμα του διαμελισμού του Διονύσου, του Αδώνιδος, του Οσίριδος και όχι μόνον). Όταν το αντιλήφθηκε η Δήμητρα εξαπέλυσε λοιμό στις φόνισσες, και από τις σάρκες της Μέλισσας προέκυψαν σμήνη μελισσών. Στις θυσίες προς τιμήν της θεάς Δήμητρας, προσέφεραν, μεταξύ άλλων, και μέλι. Εκτός όμως από την Δήμητρα, και για άλλες θεότητες της αρχαίας Ελλάδας είχαν θεσπιστεί μορφές λατρείας τα τυπικά των οποίων επιμελούνταν ιέρειες αποκαλούμενες Μέλισσες. Η μέλισσα ήταν ένα από τα εμβλήματα της λατρείας της Πότνιας (Δέσποινα), τίτλος αποδιδόμενος σε θεές όπως η Αθηνά, η Δήμητρα, η Αρτέμιδα και η Περσεφόνη στον Μινωικό και στον Μυκηναϊκό πολιτισμό.
Οι ιέρειες της Δήμητρας, σύμφωνα με τον Πορφύριο (Περί του εν Οδυσσεία των νυμφών άντρου) ονομάζονταν Μέλισσες ως τροφοδότριες της Θεάς της Γεωργίας, έχοντας ως σύμβολο την κυψέλη στα Ελευσίνια μυστήρια. Καθόλου τυχαία, ο Απολλώνειος ο Τυανεύς, ενετόπισε το Τροφώνειο άνδρο εκεί ακριβώς απ΄όπου εξαγόταν σμήνος μελισσών. Ο Πορφύριος σχετικά με το Τάγμα των “Μελισσών” στην Ελευσίνα, αναφέρει στο εν λόγω σύγγραμμά του σχετικά: «Τις ιέρειες της Δήμητρας, ως χθόνιας θεάς, τις αποκαλούσαν οι παλαιοί “Μύστιδας” μέλισσας, και την Κόρη την ίδια μελιτώδη και την σελήνη, επειδή είναι προστάτιδα της γεννήσεως επίσης μέλισσα την αποκαλούν. Οι ψυχές που μεταβαίνουν προς την γέννηση βουγενείς λέγονται και βουκλόπος ο θεός Ερμής ο οποίος κρυφίως ακούει την γέννηση. Έχει καθιερωθεί ως σύμβολο του θανάτου το μέλι, γι' αυτό και σπονδές με μέλι προσφέρουν στους χθόνιους θεούς, εν αντιθέσει με την χολή που αποδίδεται ως σύμβολο της ζωής. Αυτό δεικνύει ότι η ψυχή με ευχαρίστηση αποχωρίζεται το σώμα και με πικρία επανέρχεται στη νέα της ενσάρκωση ή διότι ο θάνατος λυτρώνει από τους πόνους της ζωής και η ζωή είναι επίμοχθη και πικρή». Αξίζει να αναφερθεί ότι στις ρωμαϊκές ιεροτελεστίες της λατρείας του Μίθρα, κατά την τέλεση της μύησης στο βαθμό του Λέοντα, περιέρρεαν με μέλι από κηρήθρα τον μυούμενο, παρέχοντάς του την προειδοποίηση να αποφεύγει ό,τι είναι ακάθαρτο στον βέβηλο κόσμο…
Μέλισσες αποκαλούσαν, επίσης οι ψυχές που κατέρχονταν προς γέννηση και επρόκειτο να ζήσουν με δικαιοσύνη τη ζωή τους, ακολουθώντας τις θεϊκές επιταγές. O Iσοκράτης αναφέρει, μεταξύ άλλων, στο σύγγραμμά του “Προς Δημόνικον” (50, 52) ότι ο μαθητής οφείλει να προσομοιάζει προς την μέλισσα. Ειδικότερα αναφέρει, ως προς την αναζήτηση του αποστάγματος της γνώσεως έναν υπέροχο παραλληλισμό: «Όπως ακριβώς βλέπουμε τη μέλισσα να κάθεται βέβαια πάνω σε όλα γενικά τα άνθη, να παίρνει όμως από το καθένα τα καλύτερα συστατικά, έτσι πρέπει να κάνουν και οι νέοι που λαχταρούν τη μόρφωση: Τίποτε να μην αφήνουν ανεξέταστο, αλλά από παντού να παίρνουν τα ωφέλιμα».
Η «Πότνια Θηρών», απεικόνιση της οποίας ενυπάρχει σε αρχαία τοιχογραφία ευρεθείσα στην Θήρα, είναι η Αρτέμιδα, οι ιέρειες της οποίας ονομάζονταν «Μέλισσαι» και ιδίως εκείνες που διακονούσαν στον ναό της Αρτέμιδος Εφεσίας…
Ο Μνασέας ο Πατρεύς, συγγραφέας και μυστικιστής του 2ου π.Χ. αιώνα, περιγράφει το πως η νύμφη Μέλισσα πρώτη βρήκε στο δάσος μια κηρήθρα και αφού την γεύτηκε την έβαλε σε νερό και έφτιαξε ένα ποτό. Μοιράστηκε την ανακάλυψή της με τους ανθρώπους και έγινε προστάτιδα της μέλισσας, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να δώσουν στο έντομο το όνομα της Νύμφης η οποία τους δίδαξε τη βρώση του μελιού.
Η Κυψέλη αποτελεί εν κατακλείδι ένα παλαιότατο Τεκτονικό σύμβολο το οποίο εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε πολλές χώρες, έλκοντας την προέλευσή του από αρχαίες παραδόσεις, αντιπροσωπεύοντας τη στοά εν εργασία…
IΩΑΝΝΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ
