Η φράση του τίτλου είναι ομηρική· «ἄχθος» σημαίνει βάρος, φορτίο, φόρτωση, φορτίο λύπης, λύπη, ανησυχία, θλίψη, στενοχώρια· «ἄρουρᾰ» λεγόταν η καλλιεργημένη ή κατάλληλη για καλλιέργεια γη, η σπαρμένη γη, η καρποφόρα γη, το χωράφι, η εξοχή, η γη· «Πατρὶς ἄρουρα» ονομάζεται η πατρική γη, η πατρίδα και «ἀρουραῖος» αυτός που ανήκει ή προέρχεται από την εξοχή, αγροτικός, εξοχικός (μῦς ἀρουραῖος= ποντίκι των αγρών).
Στον Ηρόδοτο διαβάζουμε «ὦ παῖ τῆς ἀρουραίας θεοῦ», για τον Ευριπίδη που ήταν γιός λαχανοπώλη· η έκφραση «ἄχθος ἀρούρης» αποδίδεται ως «άχρηστο βάρος πάνω στη γη», και λέγεται για κάποιον που θεωρείται άχρηστος, βλάκας, αδαής, μηδαμινός, τιποτένιος, ανίκανος, ανωφελής, ανάξιος, άνθρωπος χωρίς αξία· στην Ιλιάδα (Σ,101) μιλάει ο Αχιλλέας:
«…νῦν δ᾽ ἐπεὶ οὐ νέομαί γε φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν, / οὐδέ τι Πατρόκλῳ γενόμην φάος οὐδ᾽ ἑτάροισι / τοῖς ἄλλοις, οἳ δὴ πολέες δάμεν Ἕκτορι δίῳ, / ἀλλ᾽ ἧμαι παρὰ νηυσὶν ἐτώσιον ἄχθος ἀρούρης…»
Ο Αχιλλέας επιδένει το τραύμα του Πάτροκλου (Ερυθρόμορφη Κύλιξ του 500 π.Χ., Άλτες Μουζέουμ, Βερολίνο)
Ο Ιάκωβος Πολυλάς μεταφράζει «αλλά στες πρύμνες κάθομαι της γης χαμένο βάρος…» και οι Καζαντζάκης – Κακριδής: «Μα τώρα, μια και στην πατρίδα μου πια δε διαγέρνω πίσω, και μήτε γλίτωσα τον Πάτροκλο και μήτε τους συντρόφους / τους άλλους, που απ' το θείο τον Έχτορα πολλοί στο χώμα έπεσαν, / μον᾿ φόρτωμα της γης ανώφελο πλάι στα καράβια οκνεύω…»
Στην Οδύσσεια (υ376-379), διαβάζουμε: «Τηλέμαχ᾿, οὔ τις σεῖο κακοξεινώτερος ἄλλος: / οἷον μέν τινα τοῦτον ἔχεις ἐπίμαστον ἀλήτην, / σίτου καὶ οἴνου κεχρημένον, οὐδέ τι ἔργων / ἔμπαιον οὐδὲ βίης, ἀλλ᾿ αὔτως ἄχθος ἀρούρης.» Ο Εφταλιώτης μεταφράζει: Τηλέμαχε, άλλος σαν κι εσέ κακόξενος δεν είναι. / Κοίταξ΄ αυτόν τον βρώμικο τον κοσμογυριστή σου, που όλο πεινάει κι όλο διψάει, και μήτ΄ από έργα ξέρει, / μήτ΄ από μάχες έμαθε· βάρος της γης αλήθεια. Και οι Καζαντζάκης-Κακριδής: «Ξένους χειρότερους, Τηλέμαχε, κανείς δεν πέτυχε άλλος! / Για ιδές και τούτον τον κατάλερο, που τριγυρνάει τον κόσμο / και μόνο τρώει και πίνει αχόρταγα, κι από δουλιές δεν ξέρει / κι ουδέ από μάχες· ανωφέλευτος τη γη βαραίνει μόνο!
Ο Μακρυγιάννης χρησιμοποιεί την έκφραση «βάρος γης»: «Ἡ πατρίδα τοῦ κάθε ἀνθρώπου καὶ ἡ θρησκεία εἶναι τὸ πᾶν καὶ πρέπει νὰ θυσιάζη καὶ πατριωτισμὸν καὶ νὰ ζῆ αὐτὸς καὶ οἱ συγγενεῖς του ὡς τίμιοι ἄνθρωποι εἰς τὴν κοινωνία. Καὶ τότε λέγονται ἔθνη, ὅταν εἶναι στολισμένα μὲ πατριωτικὰ αἰστήματα, τὸ ἀναντίον λέγονται παλιόψαθες τῶν ἐθνῶν καὶ βάρος γῆς.»
Οι πληροφορίες είναι από εδώ: LIDDELL & SCOTT. Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος 2007).
Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας