Τι είναι κάλλος; Την αληθή έννοιαν τούτου διετύπωσαν πρώτοι οι θαυμάσιοι μύσται του περισπουδάστου κλάδου της Ελληνικής φυλής, όστις ώκισεν τας περί το όρος Όλυμπος χώρας, εκείνας αι οποίαι έφερον το όνομα Πιερία. Αυτοί υπήρξαν οι συνθέται της Ελληνικής Θρησκείας ήτις απετέλεσεν τας βάσεις της Ελληνικής παραδόσεως. Αυτοί επίσης υπήρξαν και οι ανάδοχοι των ονομάτων του Ελληνικού Πανθέου, έκαστον των οποίων αποτελεί μίαν πνευματικήν έννοιαν την οποίαν γνωρίζουν μόνον οι μεμυημένοι εις τας αληθείας της πνευματικής φύσεως.
Εις το εξόχως αποκαλυπτικόν έργον του Ελληνικού Πανθέου διεκρίθησαν ο Ορφεύς, οι συνεργάται αυτού και οι διαδοχοί του ποιηταί, Λύκος, Μουσαίος, Εύμολπος και Πάφος. Αυτοί επίσης μας αφήκαν υποθήκας περί της γενεαλογίας των θυγατέρων του Θεού Διός και της Μνημοσύνης και εμνημόνευσαν τον τόπον της γεννήσεώς των. Προπαντός, μας εκληροδοτησαν την έννοιαν του Ελληνικού Πανθέου, την μεγαλειώδη εκείνην έννοιαν της γενεαλογίας εκάστου των Θεών του Πανθέου αυτού ως και την ιδιάζουσαν έννοιαν με τας πλήρως εξόχους σημασίας της κυριαρχίας αυτών και επί της καθόλου Φύσεως και επί της πνευματικής τοιαύτης.
Αυτοί απεκάλυψαν ότι το πρώτον ζεύγος του Ελληνικού Πανθέου είναι οι κυρίαρχοι των δυνάμεων των Θείων ουσιών της Φύσεως και ως εκ του είναι οι γονείς πασών των μορφών των κόσμων και προπαντός των πνευματικών μορφών. Τας ιδιαζούσας έννοιας των Θεών του Ελληνικού Πανθέου με τας εξόχους σημασίας των κυριαρχιών αυτών επί της πνευματικής Φύσεως, τα Ελληνικά μυστήρια, τα ομαλώς λειτουργήσαντα, έθεσαν ως αντικείμενον μυήσεως εις τους μύστας των αίτινες διήρχοντο ευδοκίμως τας ανωτέρας βαθμίδας των μυστηρίων αυτών.
Δια ζωηρών επίσης υποθηκών μας αφήκαν και την έννοιαν του κάλλους, προσωποποιήσαντες τούτο εις μίαν μεγάλην Θεάν του Ελληνικού Πανθέου, την Θεάν Αφροδίτην, εις την οποίαν έδωσαν και την επωνυμία “Θεά του Κάλλους“. Η γενεαλογία της Θεάς του Κάλλους ως τέκνους του Θεού Διός και της αγνής Νύμφης Διώνης, ως και τα εκ της Θεάς ταύτης γεννηθέντα τέκνα Έρως και Αρμονία, εμφανίζουν την έννοιαν του Κάλλους ως έχουσαν άμεσον σχέσιν προς τας μορφάς της Φύσεως καθόλου και της πνευματικής τοιαύτης. Διότι ο πατήρ της Θεάς του Κάλλους είναι ο γονεύς των μορφών, τα δε τέκνα αυτής Έρως και Αρμονία είναι έκδηλοι και εν ενεργεία νόμοι των μορφών. Ο ΈΡΩΣ είναι ο νόμος της διαιωνίσεως των μορφών ως και της εξελίξεώς των δια της διαιωνίσεως, η δε ΑΡΜΟΝΙΑ είναι ο νόμος της συλλειτουργίας των μορφών και της μεταξύ των αμοιβαίας αλληλεπιδράσεως συνεπεία της οποίας γίνεται η ομαλή συλλειτουργία των.
Ομού Έρως και Αρμονία είναι οι διέποντες τας μορφάς βασικοί νόμοι. Όμως οι μορφικοί κόσμοι δεν περιορίζονται μόνον εις εκείνους του περιβάλλοντος ημών, του περιβάλλοντος της φύσεως μας. Τοιαύτην δόξαν δύνανται να έχουν μόνον διάνοιαι περιορισμέναι εις νοητικήν ενέργειαν. Δια να νοηθεί τούτο σαφώς, δυνάμεθα να είπωμεν ότι το ουσιαστικόν άπειρον των κόσμων δεν δύναται να έχει ουσιαστικήν αντικειμενικήν εμφάνισιν άνευ των μορφών αυτού. Όπου τυχόν δεν δύναται να υπάρχει μορφικόν Είναι εν τω απείρω, είναι απροσπέλαστον αντικειμενικώς εις την έρευνάν του υπό του πνεύματος και τούτο διότι το πνεύμα ως και παν αισθητικόν και νοητικόν ον δεν δύναται να ενεργήσει άνευ οργάνου αισθήσεως και νοήσεως. Τα όργανα της αισθήσεως και της νοήσεως των όντων δεν είναι της αυτής φύσεως και ενεργείας εις όλους τους κόσμους. Επίσης τα όργανα της αισθήσεως και της νοήσεως της ανθρωπίνης τοιαύτης. Το ουσιαστικότερων είναι ότι εν των απείρω κόσμω ουδέν πνευματικόν ον αυτού δύναται να ενεργεί άνευ οργάνου αισθήσεως και διανοήσεως. Εις τα μέρη του απείρου κόσμου τα όργανα ταύτα είναι φύσεως διαφορετικής και ενεργούν συμφώνως προς την ιδιάζουσαν φύσιν αυτών. Η ύπαρξις των οργάνων τούτων είναι μέρος μορφών. Κατά συνέπειαν το εν ενεργεία άπειρον είναι μορφικόν είτε τούτο εξετασθεί από της απόψεως των αψύχων μορφών εις τας οποίας η αίσθησις και νόησις λανθάνουν και εκδηλούνται μόνον υπό την έννοιαν λειτουργούντων νόμων εν αυταίς, είτε εξετασθεί από της απόψεως των εμψύχων οργανικών της γνωστής εις ημάς φύσεώς των είτε της πνευματικής φύσεως, της οποίας αι μορφαί δεν γίνονται από την αυτήν ενεργητικήν δύναμιν της ουσίας του γηίνου ημών περιβάλλοντος.
Πάντως δια να λειτουργεί και ενεργεί πάσα πνευματική υπόστασις έχει ανάγκην μορφής και η πνευματική υπόστασις είναι και αυτή μορφή, διότι εάν δεν ήτο τοιαύτη θα ήτο απροσπέλαστος εις πάσαν έρευναν, θα ήτο δυνάμει μόνον και ανεκδήλωτος εις τα ενεργείας των απείρων κόσμων. Το πνεύμα είναι μορφή ως τοιαύτη δε σχηματίζει εξ αναλόγου προς την δυναμικοτητά της όργανα, αισθήσεως και νοήσεως, από ουσίαν του περιβάλλοντος μέσα εις το οποίον ευρίσκεται και ενεργεί. Τα όργανα της πνευματικής μορφικής φύσεως του ανθρώπου, λόγω της διαφορετικής αυτών φύσεως, καθίστανται όμως νοητά εις την λειτουργίαν της διανοήσεως ημών διότι η διανόησις ημών αύτη είναι αποτέλεσμα των ψυχικών μας δυνάμεων αι οποίαι εκδηλούνται δια των οργάνων της διανοίας ημών. H διανόησίς μας αυξανομένη εις τας ενεργείας της φθάνει μέχρι του σημείου να τροποποιή εις τας λειτουργίας των και τα όργανα των αισθήσεών μας, ότε και αυτά αποκτούν την ιδιότητα να αισθάνονται και έρχονται εις επαφήν με τας πνευματικάς φύσεις και αντιλαμβάνονται την ύπαρξίν των.
Η έννοια του Καλλους ως έχουσα άμεσον σχέσιν προς τας καθόλου μορφάς των κόσμων. είναι εκδήλωσις αυτών τούτων των μαρφών των κόσμων. Έννοια Κάλλους δεν δύναται να υπάρξη άνευ μορφών. Αι μορφαί όμως έχουν δυο εμφανίσεις, την εξωτερικήν αυτών ως συγκρότημα και τας εσωτερικάς αυτών λειτουργίας. Επομένως και το Κάλλος έχει δυο όψεις. Την εξωτερικήν αυτού όψιν οι προμνησθέντες μύσται διετύπωσαν εις την μορφήν της Θεάς Αφροδίτης. Τα μέρη της μορφής ταύτης συνέθεσαν αρμονικώς προς το σύνολον αυτής. Κάλλος λοιπόν είναι η μορφή εκείνη της οποίας τα μέρη αποτελούν αρμονίαν προς το σύνολον της.
Την εσωτερικήν όψιν του Κάλλους διετύπωσαν εις την αρμονικήν συλλειτουργία των δυνάμεων, των εσωτερικών δυνάμεων της μορφής και τούτων προς την εμφάνισιν και ομαλήν λειτουργίαν αυτής. Μη υπαρχούσης ομαλής συλλειτουργίας των εσωτερικών δυνάμεων του αισθησιακού και νοητικού όντος η έννοια του εσωτερικού Κάλλους δεν υφίσταται εν αυτώ. Το εσωτερικόν Κάλλος υφιστάμενον εξωραΐζει και την μορφήν και όταν ακόμη τα μέρη της δεν είναι διατεθειμένα αρμονικώς προς το σύνολον της. Αντιθέτως αρμονικώς διατεθειμένα τα μέρη μιας μορφής προς το σύνολον της και μη υπαρχούσης αρμονίας εις τας εσωτερικάς της δυναμεις, η εμφάνισις αυτής όχι μόνον δεν μεταδίδει την αίσθησιν του Κάλλους, αλλά και καθίσταται ακρουστική. Οι Έλληνες καλλιτέχναι των αρχαίων χρόνων ενεφάνισαν την έννοιαν του Κάλλους εις το παραστατικόν εκάστης μορφής της οποίας τα μέρη είναι αρμονικώς συντεθειμένα προς το σύνολον της και εις τούτο επροκάλεσαν την προσοχήν μας και εις αυτό ακριβώς στρέφεται η προσοχή των νεωτέρων καλλιτεχνών, παραβλέποντας την έκφρασιν η οποία προσδίδει και την εσωτερικήν αρμονικήν διάθεσιν των ενεργουσών δυνάμεων αυτής. Η έκφρασις των μορφών των όντων, των νοητικών πρωτίστως όντων, συναποτελεί μετά των αρμονικώς συντεθειμένων μερών των μορφών, την πραγματικήν έννοιαν του Κάλλους. Αυτή είναι η πραγματική ομορφιά η εμπνέουσα τας αισθήσεις μας. Αλλά πραγματική ομορφιά διέπει και τας μορφάς της αψύχου Φύσεως όταν αυταί αποτελούν ένα αρμονικό σύνολο μέρους της Φύσεως. Και αυταί ακόμη αι αρμονικώς συντεθειμέναι γραμμαί προς το σύνολον ενός σχήματος αποτελούν πραγματικήν ομορφιά προξενούσαν βαθείαν εντύπωσιν εις την λειτουργίαν του πνεύματός μας. Άνευ αυτής της εννοίας του Κάλλους. αι αισθησιακαί μας λειτουργίαι θα εστερούντο της εκφράσεως της προδευτικής δυνάμεως του ανθρωπίνου πνεύματος και θα εγεννάτο η αδιαφορία προς ενέργειαν πληρώσεως φυσικών νόμων, δια των οποίων η ζωή καθίσταται όλον εν θειοτέρα και εξελίσεται εις τον άπειρον χρόνον. Η Θεά του Κάλλους είναι το μορφικόν πρότυπον όχι μόνον της πνευματικής φύσεως, αλλά πάσης φύσεως των κόσμων και τα τέκνα αυτής οι νόμοι της, δια των οποίων τα πάντα ρέουν εις ατελεύτητον εξέλιξιν των δυνάμεών της. Του προτύπου τούτου η εικών επαναλαμβάνεται εις όλας τας μορφάς της Θείας Φύσεως και είναι ευτυχείς οι άνθρωποι εκείνοι οι οποίοι βαθέως εννοούν το μεγαλούργημα τούτο της Θείας Φύσεως.
Σπύρος Νάγος
22 Δεκεμβρίου 1931
