Μέσα στην εγκατάλειψη, ορισμένοι διέγνωσαν ευκαιρίες. Κι έτσι άρχισαν να δημιουργούνται πολυτελείς κατοικίες, χώροι διασκέδασης και Τέχνης, πλάι σε εγκαταλελειμμένα και μισογκρεμισμένα κτίρια. Σήμερα ένα μείγμα φτώχειας, μποέμ, εναλλακτικής κουλτούρας και ιδιαίτερης αισθητικής κυριαρχεί.
Στην αρχαιότητα εδώ βρίσκονταν οι δυο σημαντικότερες πύλες της Αθήνας, η Ιερά Πύλη και το Δίπυλο. Ηταν η βιτρίνα της πόλης και οι Αθηναίοι την εξωράιζαν συστηματικά. Οταν ιδρύεται το νέο ελληνικό κράτος, αρχικά προβλέπεται η κατασκευή του παλατιού στο Δίπυλο. Προκειμένου να είναι κοντά στο κέντρο αποφάσεων, οι πλούσιοι ομογενείς χτίζουν τα σπίτια τους στην περιοχή.
Η εξέλιξή της σε αστική ζώνη κατοικίας διακόπτεται όταν το 1836 θεμελιώνονται τα ανάκτορα στην πλατεία Συντάγματος. Τελικά εδώ εγκαθίστανται το Φωταέριο και το Μεταξουργείο, βιοτεχνίες και αμαξοποιεία -μεταπολεμικά εξελίχθηκαν σε συνεργεία αυτοκινήτων- και το Ορφανοτροφείο Χατζηκώστα, το οποίο, μεριμνώντας για την επαγγελματική κατάρτιση των τροφίμων του, ιδρύει εργαστήρια ραπτικής, υποδηματοποιίας και σιδηρουργείο.
Στα τέλη του 19ου αιώνα η περιοχή έχει ήδη αποκρυσταλλώσει τον χαρακτήρα της: Είναι μια λαϊκή, μικροαστική συνοικία με μικτές χρήσεις: κατοικία, εμπόριο, παραγωγή. Στην ίδια κατεύθυνση συνεχίζει και τον 20ό αιώνα. Τις δεκαετίες του '50 και του '60 προσελκύει μετανάστες, αφού παρέχει φθηνή στέγη και δυνατότητα εργασίας στις βιοτεχνίες και τα συνεργεία. Από το 1970 παρακμάζει και ερημώνει.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, το κλίμα φαίνεται πως αντιστρέφεται. Η έντονη υποβάθμιση γεννά προοπτικές και, μετά του Ψυρρή και το Γκάζι, ο Κεραμεικός και το Μεταξουργείο μπαίνουν στην ατζέντα του «εξευγενισμού». Σε συνέχεια Προεδρικού Διατάγματος του 1998 που αποσκοπεί στην προστασία της κατοικίας, την ανάπτυξη χρήσεων αναψυχής και τον περιορισμό των οχλουσών παραγωγικών χρήσεων, αρχίζουν να χτίζονται περίτεχνα λοφτ και να ανοίγουν θέατρα, μπαρ, γκαλερί… Ελληνικά και διεθνή μέσα, όπως οι New York Times, ανακηρύσσουν την περιοχή στο σημείο που χτυπάει ο παλμός της «νέας Αθήνας».
Ανάμεσα στα εγκαταλελειμμένα κτίρια βρίσκονται η νέα Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, η Ταινιοθήκη της Ελλάδος, η Kunsthalle Athena, γκαλερί όπως οι The Breeder, Ρεβέκκα Καμχή και Βάμιαλη, ο Πολιτιστικός Οργανισμός ATOPOS, το BIOS, το XYZ Outlet, το Ε.Δ.Ω, πειραματικές θεατρικές σκηνές όπως το Συνεργείο και καταξιωμένα θέατρα όπως το Αττις. Κινέζοι έμποροι, Πακιστανοί, γκαλερίστες, μποέμ, καλλιτέχνες και χίπστερ, συνυπάρχουν πλάι στον υπόκοσμο.
Προοπτικές και ελπίδες
Για τον επιχειρηματία Ιάσωνα Τσάκωνα, ήταν αυτή η ιδιαίτερη φυσιογνωμία της περιοχής που τον τράβηξε: «Διερευνούσα διάφορα σημεία με σκοπό να ανακαλύψω έναν χώρο που θα μπορούσε να αναδειχθεί μέσω της σύγχρονης αρχιτεκτονικής σε πρότυπη γειτονιά στο κέντρο της Αθήνας. Εδώ, παρόλα τα προβλήματά, έχει μία έντονη δυναμική να εξελιχθεί σε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της πόλης:
Πολιτισμική ποικιλία, πλούσιο κτιριακό απόθεμα, ιστορικότητα, κενούς χώρους, καλή ρυμοτομία?», σημειώνει.Θεωρεί πως η αναζωογόνηση της περιοχής, εκτός από την αρχιτεκτονική, πρέπει να εστιάσει και στο κοινωνικό και το πολιτιστικό κομμάτι. Γι' αυτό είναι από τα ιδρυτικά μέλη του μη κερδοσκοπικού οργανισμού «ΚΜ Πρότυπη Γειτονιά», που στοχεύει στην προστασία και ανάδειξη της περιοχής, μέσω δράσεων όπως ο καθαρισμός και η σήμανση του Δημόσιου Σήματος (το σημείο όπου οι Αθηναίοι έθαβαν τους επιφανείς νεκρούς τους, εκεί βρίσκεται και ο τάφος του Περικλή), η δημιουργία προσωρινών κήπων και παιδικής χαράς σε κενά οικόπεδα και ο οικολογικός φωτισμός της οδού Κεραμεικού. Συνδιοργανώνει επίσης το ReMap, το υψηλού προφίλ, καλλιτεχνικό γεγονός που επί ενάμιση μήνα φιλοξενεί 50 και πλέον εκθέσεις σε γκαλερί και εγκαταλελειμμένα κτίρια, δίνοντας μια καλή αφορμή στον κόσμο να γνωρίσει τη γειτονιά.
Στη διαμόρφωση του νέου χαρακτήρα της γειτονιάς συνέβαλαν και η Δήμητρα και η Σοφία Βάμιαλη, που άνοιξαν πρώτες γκαλερί εδώ: «Το κτίριο ανήκε στην οικογένειά μας από το '70. Εμείς ήρθαμε γύρω στο 2000.
Φτιάξαμε τα στούντιό μας, τα σπίτια μας και το 2004 εγκαινιάσαμε την γκαλερί. Ο χώρος εξυπηρετούσε γιατί ήταν μεγάλος, δίπλα στο κέντρο και το Μετρό. Σήμερα γίνονται πολλά πράγματα που βοηθούν στο να έρθουν οι νέοι, να υπάρχει ζωντάνια και κινητικότητα. Παλαιότερα κανείς δεν κατέβαινε ούτε για αστείο. Οχι ότι τώρα έχει εξαλειφθεί η επικινδυνότητα. Υπάρχει όμως κόσμος που την αψηφά και έρχεται για να δει εκθέσεις, παραστάσεις, να φάει. Αυτήν τη στάση θέλουμε να ενθαρρύνουμε».
Η Ρεβέκκα Καμχή είναι επίσης από τις «γενναίες» που αναγνώρισαν την δυναμική της περιοχής, μεταφέροντας πριν τέσσερα χρόνια την γκαλερί και το σπίτι της: «Μου φάνηκε ότι διαθέτει φοβερή προοπτική και χαρακτήρα. Αισθάνθηκα ότι μπορεί να εξελιχθεί στην ωραία εκδοχή της. Υπέθεσα επίσης ότι είναι το ιδανικό σημείο για να μετακομίσουν πολλοί νέοι, αφού τα ενοίκια είναι φθηνά», εξηγεί. Σήμερα η κρίση εντείνει τα προβλήματα. «Ομως οι δυσκολίες γεννούν νέες ιδέες. Η γειτονιά αποκτά καινούργια ενέργεια και ζωντάνια μέσω του Remap και των πρωτοβουλιών της ?ΚΜ Πρότυπης Γειτονιάς?. Στη φύτεψη των προσωρινών κήπων, συμμετείχε και κόσμος από αλλού, ενώ το Remap βοήθησε πολύ. Ακόμα και μετά τα εγκαίνια, μπαίνουν στην γκαλερί 50 – 60 άτομα κάθε Σαββατοκύριακο. Και αυτό είναι τεράστια επιτυχία. Προγραμματίζουμε να φέρουμε στη γκαλερί έναν δάσκαλο γιόγκα και τους gastronomic collectiva. Τα χρήματα που θα συγκεντρωθούν προορίζονται για τη γειτονιά», τονίζει.
Δημιουργική ενέργεια φέρνει και το Ε.Δ.Ω: «Αν και στην αρχή το φοβόμασταν, στα μαθήματα μας έρχεται συνεχώς κόσμος. Μουσικοί, γραφίστες, μέχρι και οικονομολόγοι που έχουν μια κλίση και θέλουν να την καλλιεργήσουν. Προφανώς ένας χώρος εκτός νύχτας που μπορείς να πεις πέντε πράγματα, να δημιουργήσεις, είναι κάτι που έλειπε», εξηγούν οι δημιουργοί του, Βαλεντίνη και Ευάγγελος Καϊμάκης.
Η καθημερινότητα
Πως όμως βλέπουν οι κάτοικοι τη ζωή στη γειτονιά τους; «Επειδή η κίνηση ανεβαίνει, δεν νιώθεις πλέον τόσο κίνδυνο. Από εκεί που είχε μόνο μπακαλικάκια, όπως του Αιγύπτιου, βλέπεις να ανοίγουν μαγαζάκια με μεταχειρισμένα βιβλία και αντικείμενα, καφέ… Επίσης η κρίση δίνει χώρο στην τέχνη να πει και κάτι επιτέλους.
Μέσα από το ζόρι και την αγριάδα, η καλλιτεχνική πρόταση έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον», λέει ο Ορφέας Αυγουστίδης. «Κρατάει το χρώμα της παλιάς γειτονιάς. Εχει ατμόσφαιρα καλλιτεχνίζουσα, αφού μένουν πολλοί νέοι και εναλλακτικός κόσμος, λόγω φθηνών ενοικίων. Είναι ωραίο μέρος να περπατήσεις, να επισκεφτείς τις γκαλερί, τα θέατρα, να γευματίσεις, χωρίς να χρησιμοποιήσεις το αυτοκίνητο», προσθέτει ο Αγγελος Στελίου, που ασχολείται με τις δημόσιες σχέσεις και την επικοινωνία. «Δεν είναι αποστειρωμένα. Στο κέντρο πιάνεις τον παλμό της πόλης. Κοντά βρίσκεται και ο αρχαιολογικός χώρος που προσδίδει ενέργεια στην ατμόσφαιρα. Η γειτονιά μου είναι και αρκετά ασφαλής. Δεν αισθάνομαι πιο απειλούμενη απ' ό,τι σε ένα σκοτεινό στενάκι στο Μαρούσι, αν και υπάρχει μεγάλη επιμειξία φυλών, όπως σε κάθε κέντρο», συμπληρώνει η Κατερίνα Λέχου.
Οι κινήσεις που γίνονται, δίνουν ελπίδα: «Κάποιοι που ήταν να φύγουν έμειναν», τονίζει η Αλεξία Μυλωνά της «ΚΜ Πρότυπης Γειτονιάς». Οχι ότι είναι όλα ρόδινα: Αυτοί που προσπαθούν για τη γειτονιά, αντέχουν με τα νύχια και με τα δόντια. Αν δεν παρέμβει όμως η πολιτεία τα πράγματα θα μείνουν στάσιμα, προειδοποιούν.
ΠΡΟΤΑΣΗ
Ρεαλιστική ανάπλαση
Η περιοχή του Κεραμεικού – Μεταξουργείου έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον των νέων αρχιτεκτόνων: Η Στέλλα Παντελιά και ο Κωνσταντίνος Παπαδημητρακόπουλος επέλεξαν το σταυροδρόμι των οδών Κεραμεικού και Μυκάλης για την πρόταση με την οποία συμμετείχαν -και βραβευτήκαν- στον διαγωνισμό της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων και Ανάπλασης για το πρόγραμμα «ΑΘΗΝΑ Χ 4».
Οι αρχιτέκτονες προτείνουν τη δημιουργία μιας ενεργειακά αυτόνομης γειτονιάς με «έξυπνες» και χρηστικές υποδομές, πεζόδρομο και πάρκο, ελεύθερους χώρους συγκέντρωσης των κατοίκων για δράσεις όπως εκθέσεις και συναυλίες, παιδικό σταθμό, βιβλιοθήκη και εργαστήρι και χώρους στάθμευσης, η οποία για να λειτουργήσει βασίζεται στην αυτοδιαχείριση και τη συμμετοχή των πολιτών, μέσω της εισαγωγής του θεσμού του «Διαχειριστή Οικοδομικού Τετραγώνου», στα πρότυπα των διαχειριστών της πολυκατοικίας. «Σε αντίθεση με άλλες υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας, όπου κυριαρχεί η πυκνή δόμηση, στον Κεραμεικό η υποβάθμιση έρχεται από την εγκατάλειψη και την ερήμωση του αστικού ιστού. Είναι λοιπόν ρεαλιστικό να γίνει ανάπλαση σε αυτό το σημείο, αφού στην περίπτωση των απαιτούμενων απαλλοτριώσεων δεν θα χρειαστεί να φύγει κανείς», τονίζουν.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Κ-Μ σε αριθμούς
- 1854 άνοιξε και έως το 1875 λειτούργησε το εργοστάσιο επεξεργασίας μεταξιού, το οποίο σχεδιάστηκε από τον Δανό αρχιτέκτονα Χανς Κρίστιαν Χάνσεν και στο οποίο το Μεταξουργείο οφείλει το όνομά του.
- 10/2010 άνοιξε η νέα Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών, στο Μέγαρο Καντακουζηνού, το πρώην εργοστάσιο μεταξιού, στην Πλατεία Αυδή.
- 1863 ξεκίνησαν οι αρχαιολογικές ανασκαφές στην περιοχή του Κεραμεικού από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών.
- 6.000 περίπου μόνιμους κατοίκους έχει η γειτονιά, από τους οποίους το 70% είναι Ελληνες.
- 400 στρέμματα είναι η έκταση της περιοχής, από τα οποία τα 290 είναι τα οικοδομικά τετράγωνα, τα 110 δρόμοι και μόλις 6,5 στρέμματα πλατείες και μικρές γωνιές πράσινου.
- 46% των ακινήτων, σχεδόν τα μισά, είναι εγκαταλελειμμένα.
- 30 και πλέον είναι τα θέατρα και οι γκαλερί στην περιοχή.
- 2700 -2000 π.Χ. χρονολογούνται οι αρχαιότεροι τάφοι της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού που βρίσκονται στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, έκτασης 40 περίπου στρεμμάτων.
ΕΛΙΝΑ ΓΙΑΝΝΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ
[email protected]
ΦΩTOΓΡAΦIEΣ: ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΣΒΑΝΤΗΣ
antonis@[email protected]
Πηγή: http://www.kala-nea.gr/archives/30397
