Πολλοί ιστορικοί, διανοητές και κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν την άποψη πως στο Βυζάντιο και στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν υπήρχε Ιερά Eξέταση. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές η «Ιερά Εξέταση» είναι δημιούργημα των Παπικών (Καθολικών) και αργότερα των Προτεσταντών (Διαμαρτυρομένων). Η Ορθόδοξη Εκκλησία σύμφωνα με την παραπάνω άποψη ουδέποτε χρησιμοποίησε βία και Ιερά Εξέταση προκειμένου να επιβάλλει τις απόψεις και τις ιδέες της. Βέβαια, η ωμή βία, ο φόβος και τρόμος και όλα αυτά τα παρεμφερή θεμελιώνονται, θεολογικώς και πρακτικώς, σε πολυάριθμα χωρία της Παλαιάς Διαθήκης, των Ιερών Ευαγγελίων του Ιησού Χριστού, των Επιστολών του Παύλου, των Πράξεων και Επιστολών των Αποστόλων, των γραπτών και λόγων των Εκκλησιαστικών Πατέρων, και σε αποφάσεις συνόδων. Από την άλλη μεριά, όλες οι παραπάνω διαπιστώσεις έρχονται σε αντίθεση με την περίφημη ρήση του Ιησού Χριστού: «Όστις θέλει οπίσω μου ελθείν».
Σαφώς και προφανώς, και ως απαραίτητη προϋπόθεση αυτής της διερεύνησης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Eκκλησία εν γένει, είτε Δυτική είτε Ανατολική, υπήρξε αρχικά de facto μία Εκκλησία, η Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία, μέχρι του Ιερού Φωτίου (+820-891, 9ος αιών) και de jure μέχρι το +1054, το έτος δηλαδή που υπεγράφη οριστικά το σχίσμα μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Εκκλησίας. Όταν δε μιλούμε περί Δυτικής Ιεράς Εξέτασης εννοούμε αυτήν, η οποία προέκυψε θεσμικά από τον 13ο αιώνα και μετά και εδραζόταν σ' όλα τα φρικιαστικά γεγονότα και εγκλήματα που έλαβαν χώρα τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή κατά τους προηγούμενους αιώνες, κατά τους οποίους όπως προαναφέραμε, η Εκκλησία «με την χάρη, προστασία και καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος» μέχρι το +1054 ήταν «η μία και μοναδική άμπελος του Ιησού Χριστού». Από τον 13ο αιώνα και μετά, βλέπομε τη βίαιη και ανεξέλεγκτη δράση της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας να περιορίζεται σημαντικά. Αυτό το συμβάν οφείλεται στις ιστορικές συγκυρίες και τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις κατά τις εποχές αυτές. Δεν οφείλεται στο ότι η Ανατολική Ορθόδοξος Εκκλησία άλλαξε «καταστατικό» αφού προηγουμένως απέρριψε το προηγούμενο λανθασμένο «καταστατικό» της και επειδή κατάλαβε τα προηγούμενα λάθη της και ζήτησε συγγνώμη για τα εγκλήματά της.
Με τις εισβολές των σταυροφόρων και την δήωση της Κωνσταντινουπόλεως το +1204 απ' αυτούς, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν έχει πλέον δυνάμεις, παραπαίει και χάνει την αυτοκυριότητά της. Η δύναμη της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, του κράτους και των αυτοκρατόρων μειώνεται δραματικά. Μετά, αν εξαιρέσομε τις Μογγολικές επιδρομές, από τον 13ο αιώνα το Βυζάντιο γίνεται σταδιακά υποτελές στους Σελτζούκους και μετά στους Οθωμανούς Τούρκους για να υποδουλωθεί πλήρως το +1453. Τα νομικά, ποινικά, αστικά και δικαστικά ζητήματα περιέρχονται στην εξουσία των νέων, αλλοφύλων και αλλοθρήσκων κατακτητών. Εκτός της χριστιανικής πίστεως τώρα έχουμε στα εδάφη της πάλαι ποτέ βυζαντινής αυτοκρατορίας και την μουσουλμανική και έτσι τα πράγματα γίνονται περισσότερο πολύπλοκα. Πέραν της δικαιοδοσίας που παραχωρήθηκε στην Ορθόδοξη Εκκλησία από τον πορθητή Μωάμεθ και τον εκάστοτε σουλτάνο, η Εκκλησία δεν είχε πλέον την νομική κατοχύρωση, την κρατική υποστήριξη και την αστυνομική δύναμη που έχαιρε πριν για να ασκεί την επιρροή της, να πράττει ηγετικά και να επιβάλλει όλες εκείνες τις τιμωρίες και τα επιτίμια, πράγματα που σχεδόν ανεξέλεγκτα έπραττε και επέβαλλε κατά τους Βυζαντινούς χρυσούς αιώνες της με την αρωγή των νόμων και την ανοχή ή υποστήριξη του ίδιου του κράτους.
Παρόμοιες δικαιοδοσίες κατά την διάρκεια των ίδιων σχεδόν αιώνων ισχύουν και για το άλλο ισχυρό σκέλος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, δηλαδή την εκκλησία της Ρωσίας (ή «πασών των Ρωσιών»). Τον 13ο αιώνα η Ρωσία υποδουλώνεται στους Μογγόλους και μετά στους Τατάρους. Τώρα η ρωσική εκκλησία χάνει την κοσμική δύναμή της επί των εξαθλιωμένων ρωσικών λαών. Μόνο κατά το δεύτερο ήμισυ του 15ου αιώνα αρχίζει σιγά-σιγά να επανιδρύεται η ρωσική αυτοκρατορία με τον Ιβάν 3ο τον Μεγάλο και κατά τον 16ο αιώνα με τον Ιβάν 4ο τον Τρομερό. Μετά τον Ιβάν τον Τρομερό, παρά τις προσπάθειες του διαδόχου του, Μπόρις Γκουντούνωφ για βελτίωση των πραγμάτων, επήλθε μια περίοδος 50 ετών καταστροφικής αναρχίας και εξαθλιώσεως, για να ανέλθουν τελικά στην εξουσία οι Ρωμανώφ και να αρχίσει πάλι η Ρωσία να παίρνει τα πάνω της. Ειρήσθω εν παρόδω, η επικράτηση του Χρι–στιανισμού στη Ρωσία από τον 9ο αιώνα και μετά κόστισε τη ζωή πολλών χιλιάδων παγανιστών της υπαίθρου. Κάθε τόσο οι νεοφώτιστοι χριστιανοί της ανωτέρας τάξε-ως των Ρως εύρισκαν σαν διασκέδαση το να πηγαίνουν στην ύπαιθρο και να εξοντώ-νουν όσους παγανιστές τύχαινε να συναντήσουν.
Έτσι λοιπόν, ενώ από τον 13ο αιώνα και εντεύθεν η Καθολική Ιερά Εξέταση και από τον 16ο αιώνα η Προτεσταντική Ιερά Εξέταση οργανώνονται στη Δύση ως επίσημοι θεσμοί και οργιάζουν με τις ασύλληπτες νέες μεθόδους θανάτου και βασανισμού, στην Ανατολή οι ορθόδοξοι λαοί υποδουλώνονται σε αλλόφυλους και αλλόθρησκους κατακτητές με συνέπεια η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία να χάσει τη δύναμή της και το αυτεξούσιό της και εκ των πραγμάτων να μη ημπορεί πλέον να συναγωνίζεται τις Ιερές Εξετάσεις της Δύσεως σ' αυτή τη σύννομη επιβολή φόβου, τρόμου, πόνου, φρίκης και βασανισμού.
Κωνσταντίνος – Θεοδόσιος
Η άτυπη Βυζαντινή «Ιερά Εξέταση» αρχίζει με τον χριστιανό αυτοκράτορα Μέγα Κωνσταντίνο (+274-337), ο οποίος όχι μόνον απλώς νομιμοποίησε τον Χριστιανισμό, αλλά του παρέδωσε όλη την αυτοκρατορία εν λευκώ. «Δεν χάθηκε ούτε στιγμή» λέ–γει ο Gibbon, «για να αποκλειστούν οι ιερείς και οι κήρυκες των ξεχωριστών συνάξε-ων από κάθε μερίδιο αμοιβών και απαλλαγών τις οποίες ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος είχε τόσο απλόχερα απονείμει στους κληρικούς της ορθοδόξου εκκλησίας. Αλλά κα-θώς οι αιρετικοί ακόμα υπήρχαν, κάτω από το σύννεφο της βασιλικής δυσμένειας, η κατάκτηση της Ανατολής ακολουθήθηκε αμέσως από ένα διάταγμα το οποίο ανακοί– νωνε την ολοκληρωτική καταστροφή τους.». (Η αναγραφή αυτή είναι από το βιβλίο του Ευσεβίου Η Ζωή του Κωνσταντίνου, τόμος 3, κεφάλαια 63-66.).
Υπό τον Κωνσταντίνο και τους υιούς του εξεδόθησαν διαταγές εναντίον των Δονατιστών, οι οποίοι υπέστησαν τις πιο σκληρές τιμωρίες μέχρις ότου εσφάγησαν από τον Ιερό Αυγουστίνο στη Βόρειο Αφρική. Η άτυπη αυτή «Ιερά Εξέταση» συνεχίστηκε με τον Μέγα σφαγέα της Θεσσαλονίκης Θεοδόσιο τον 1ον, (+347-395). Το έτος +382 εκδίδεται διάταγμα από τον Θεοδόσιο, όλοι οι αιρετικοί και ειδικά οι Μανιχαίοι να ανιχνεύονται και να τιμωρούνται. Ήδη απ' αυτόν τον καιρό οι όροι «ιερά εξέτασις» και «ιεροεξεταστής» χρησιμοποιούνται γενικώς. Το +385, ο Πρισκιλλιανός, ο Γνωστικός και Μανιχαίος, καταδικάστηκε από τον Μάξιμο στην πόλη Treves, και θανατώθηκε με χρήση βασανιστηρίων μαζί με έξι μαθητές του. Ένας νόμος του Ονωρίου, υιού του Θεοδοσίου, το έτος +398, εκφόβισε τους καθοδηγητές ορισμένων αιρέσεων, και ιδιαιτέρως τους ιερείς των Μοντανιστών και των Ευνομιανών, με εξορίες και θανατώσεις εάν αυτοί επέμεναν να συγκεντρώνουν κόσμο διαδίδοντας τις αιρετικές τους απόψεις. Τα διατάγματα για την εκρίζωση των παραδοσιακών θρησκειών της υπαίθρου ήταν έτι περισσότερο αυστηρότερα.
Η εποχή του Ιερωνύμου και Αυγουστίνου
Έχοντας δημιουργηθεί κατά τον τέταρτο αιώνα, η άτυπη Ιερά Εξέταση βρισκόταν σε πλήρη ακμή τον πέμπτο αιώνα τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή. Μιλάμε δηλαδή για τον καιρό του Ιερωνύμου (+342-420) και του Αυγουστίνου (+354-540), των δύο μεγάλων καθολικών ορθοδόξων εκκλησιαστικών πατέρων, οι οποίοι έπαιξαν πρωταρχικό ρόλο στον καθορισμό του ορθοδόξου δόγματος και γνώριζαν καλά τα έργα και τη θεωρία των προκατόχων τους μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας. Αυτά καταδεικνύονται επαρκώς από τις Επιστολές και τα έργα των ιδίων. Ο Ιερώνυμος, όπως και ο Πάπας Λέων ο Μέγας αργότερα, ήταν υπέρ της θανατικής ποινής. Ας ρίξουμε μια ματιά στις θεολογικές διδαχές και θέσεις του Ιερωνύμου: «Μπορούμε να ρωτήσουμε» μας λέει «πώς γίνεται ο Θεός να είναι αγαθός, ο οποίος έδωσε τον νόμο και τους προφήτες, όταν βλέπει τη ζωή των διεφθαρμένων να ευδοκιμεί, και αυτοί να μην υφίστανται τίποτα απ' αυτόν, σύμφωνα με την τιμωρία που τους αρμόζει. Έχουν πραγματικά πολλαπλασιαστεί, όλοι αυτοί που έχουν αποχωριστεί ―αυτοί που με λυσσαλέα σαγόνια γαβγίζουν κατά του δημιουργού των― και οι οποίοι με υβριστική γλώσσα τον μέμφονται με βλάσφημους λόγους. Αυτοί έχουν αφθονήσει ―αυτοί έχουν φυτρώσει, και έχουν επεκτείνει ρίζες. Έχουν γεννήσει γιους, και έχουν προσφέρει καρπούς. Τί καρπούς έχει προσφέρει ο Μαρκίων, με το να δημιουργήσει υιούς της απιστίας; Τί ο Βασιλίδης; Τί ο Βαλεντίνος; Όσον αφορά αυτούς, πραγματικά, έχει προφητευτεί, λέγοντας: “Έχουν γεννήσει γιους, και έφεραν καρπό. Βρίσκεσαι κοντά στο στόμα τους, αλλά μακριά από την καρδιά τους.”. Επικαλούνται τον Ιησού· αλλά δεν τον έχουν, και ούτε τον ομολογούν ως Χριστό. “Και συ, Κύριε, με έχεις γνωρίσει, και με έχεις δοκιμάσει ενώπιον σου. Αγίασε τους όταν έλθει η ημέρα της σφαγής τους”.». Εδώ ο Ιερώνυμος βασίζεται στο χωρίο του Ιερεμία: 12: 1-3: «Δίκαιος εί, Κύριε, ότι απολογήσομαι πρός σε, πλήν κρίματα λαλήσω πρός σε τι ότι οδός ασεβών ευοδούται, ευθήνησαν πάντες οι αθετούντες αθετήματα; εφύτευσας αυτούς καί ερριζώθησαν• ετεκνοποιήσαντο καί εποίησαν καρπόν• εγγύς εί σύ τού στόματος αυτών καί πόρρω από τών νεφρών αυτών. και συ, Κύριε, γινώσκεις με, δεδοκίμακας την καρδίαν μου εναντίον σου• άγνισον αυτούς εις ημέραν σφαγής αυτών.» Ο Ιερώνυμος συνεχίζει επεξηγώντας αυτό το χωρίο. Μας λέει λοιπόν: «Κατά ποίον τρόπο θα όφειλα να ερμηνεύσω αυτό; Ονομάζει τα βασανιστήρια αυτών που βασανίζονται, αγιασμό. (Tormenta sanctificatiomen vocateorum quitorquentur.). “Αγίασε αυτούς,” λέει, “όταν φθάσει η ημέρα της σφαγής αυτών.”. Δηλαδή, “με το να τους φονεύσεις, τους αγιάζεις.”». (Id est, perhoc quod interficis eos, sanctifica eos.). ―[Εργασίες του Ιερωνύμου, Τόμος V, 818.].
Όταν ο Ιερώνυμος εξοργίστηκε επειδή ο Βιγιλάντιος απαγόρευσε τη λατρεία των λειψάνων, εξέφρασε την έκπληξή του διότι ο επίσκοπος του σκληρού αιρετικού δεν τον κατέστρεψε κατά σάρκα προς το συμφέρον της ψυχής· και ισχυριζόταν ότι ευσέβεια και ζήλος για τον Θεό δεν μπορεί να είναι ασπλαχνία. Η σκληρότητα, πράγματι, ισχυρίζεται, σ' έναν άλλο χώρο, είναι το πιο γνήσιο ευεργέτημα, διότι προσωρινή τιμωρία μπορεί να αποτρέψει αιωνία καταδίκη (στο πυρ το εξώτερο). ―[Επιστολή 109, ad Rip. Comment. in Naum, 1, 9.].
Ας αναφερθούμε τώρα σε μερικά θέματα που θίγονται από τον Ιερό Αυγουστίνο, περιληπτικά. Στη νεανική του ηλικία, ο Αυγουστίνος δίδαξε θρησκευτική ελευθερία. Αλλά αυτά εντάσσονταν στο γενικό παλμό της νεότητας. Καθώς προχωρούσε στην ηλικία, διέγνωσε το σφάλμα του. Στο βιβλίο του “Retractationes ” (= Ανακλήσεις), ανακάλεσε τις πρώην διδασκαλίες του επ' αυτού του θέματος: «Υπάρχουν δύο δικά μου βιβλία» μας λέει, ο τίτλος των οποίων είναι, “Εναντίον του Κόμματος του Δονάτου”. Στο πρώτο απ' αυτά τα βιβλία είπα ότι δεν συνηγορούσα υπέρ της βιαίας επαναφοράς των σχισματικών στην κοινωνία μας διά της δυνάμεως καμίας κοσμικής εξουσίας. Πράγματι, τότε δεν συνηγορούσα υπέρ της, διότι δεν είχα ακόμα ανακαλύψει διά της εμπειρίας, ούτε σε πόση κακότητα η ατιμωρησία θα τους ενεθάρρυνε, ούτε σε πόσο καλλίτερες καταστάσεις η φιλοπονία της πειθαρχίας θα τους έφερνε.» ―[Retractationes, Liber II, Caput V.] Αφού λοιπόν ο Αυγουστίνος έμαθε διά της εμπειρίας τα καλά αποτελέσματα «της φιλοπονίας της πειθαρχίας,» από κεί και μετά, ήταν απόλυτα ειλικρινής στην συνηγορία του υπέρ του διωγμού. Στο γράμμα του προς τον Vincentius, 408 Κ. Ε., λέει: «Αποκλειόμαστε από την ξεκούραση ένεκα των Δονατιστών· η καταπίεση και η διόρθωση των οποίων, από τις εξουσίες που ο Θεός όρισε, μου φαίνεται πως δεν είναι μάταιος κόπος… Είσαι της γνώμης ότι κανείς δεν πρέπει να αναγκάζεται να ακολουθεί την ορθότητα· και όμως αναγιγνώσκεις ότι ο κύριος του οίκου είπε στους δούλους του “οποιονδήποτε βρείτε, αναγκάστε τους να έλθουν μέσα” … Ο Παύλος παρεδόθη για να φυλακιστεί και να του περάσουν δεσμά· αλλά ο Σατανάς είναι χωρίς αμφιβολία χειρότερος από κάθε δεσμοφύλακα· όμως σ' αυτόν ο Παύλος παρεδόθη μόνος του, ένας άνδρας για την καταστροφή της σάρκας του, ώστε το πνεύμα να σωθεί κατά την ημέρα του Κυρίου Ιησού… Γι' αυτό, μια μητέρα κάνει οτιδήποτε αληθινό και σωστό, ακόμα και όπου τα παιδιά της αισθάνονται κάτι δριμύ και οδυνηρό να περνά από τα χέρια της, αυτή δεν αποδίδει κακό για κακό, αλλά εφαρμόζει πειθαρχία για να αποτρέψει το κακό της αμαρτίας, όχι με το μίσος που ζητά να βλάψει, αλλά με την αγάπη που ζητά να θερα–πεύσει. Εάν η επιβολή διωγμού ήταν σε όλες τις περιπτώσεις μεμπτή, δεν θα είχε γρα–φεί στα ιερά βιβλία: “Οποιοσδήποτε συκοφαντεί μυστικά τον γείτονα του, αυτόν θα καταδιώξω” (αποκόψω). Γι' αυτό, σε μερικές περιπτώσεις, αυτός που υφίσταται τον διωγμό, έχει άδικο· και αυτός που τον επιβάλλει, έχει δίκιο… Αληθινά, λοιπόν, αν περασμένα γεγονότα που έχουν καταγραφεί στα προφητικά βιβλία ήταν μελλοντικά σημεία, τότε εδόθη ένα σημείο, διά του βασιλέως Ναβουχοδονώσωρος, και για τον καιρό κατά τον οποίο η Εκκλησία ήταν υπό τους αποστόλους και γι' αυτόν που ζούμε τώρα. Κατά τον καιρό των αποστόλων και των μαρτύρων, εκπληρώθηκε αυτό το οποίο προφητεύτηκε όταν ο προαναφερθείς βασιλιάς ανάγκασε ευσεβείς και δικαίους ανθρώπους να σκύψουν μέχρι χάμω μπροστά στην εικόνα του, και έριξε μέσα στις φωτιές όλους όσους το αρνήθηκαν. [Βλέπε Δανιήλ 3: 1-7.]. Τώρα, όμως, εκπληρώθηκε αυτό το οποίο προφητεύτηκε αμέσως μετά, διά του ιδίου βασιλέως, όταν, αφού προσηλυτίστηκε για να λατρεύει το αληθινό Θεό, εξέδωσε ένα διάταγμα σε όλη την αυτοκρατορία του, ότι όποιοι μιλούν εναντίον του Θεού των Σεδράχ, Μισάχ και Αβγεναγώ, θα υποστούν την τιμωρία που στο έγκλημά τους αξίζει. [Βλέπε Δανιήλ 3: 29.]. Ο πρώιμος καιρός αυτού του βασιλέως αντιπροσωπεύει τον πρώην καιρό των αυτοκρατόρων οι οποίοι δεν πίστευαν στον Χριστό, στα χέρια των οποίων οι Χριστιανοί υπέφεραν ένεκα των αχρείων ειδολολατρών. Αλλά ο ύστερος καιρός αυτού του βασιλέως αντιπροσωπεύει τον καιρό των διαδόχων του αυτοκρατορικού θρόνου, που τώρα πιστεύουν στον Χριστό, στα χέρια των οποίων οι αχρείοι υποφέρουν ένεκα των Χριστιανών.». ―[Επιστολές του Αυγουστίνου, σελίδα 395, και μετά.]. Στο ανωτέρω απόσπασμα ο Αυγουστίνος βασίζεται στο χωρίο του Λουκά 14: 23, «και είπεν ο κύριος προς τον δούλον: έξελθε εις τας οδούς και φραγμούς και ανάγκασον εισελθείν, ίνα γεμισθή ο οίκος μου». Το μεταφράζει ως «cogito intrare» (από τα λατινικά ρήματα cogere = αναγάζω, εξαναγκάζω και intrare = εισέρχομαι) και το χρησιμοποιεί ως θεολογική κάλυψη για να κατασφάζει όλους τους Δοκείτες – Δονατιστές της Βορείου Αφρικής που έπεσαν μέσα στην ακτίνα δράσεώς του, αφού προηγουμένως δεν κατάφερε να τους πείσει να εισέλθουν στην δική του αντίληψη περί χριστιανικής πίστεως. Από τότε και μετά το Cogito intrare, του Αυγουστίνου, έχει μείνει παροιμιώδες. Ξανά, μιλώντας για τους αιρετικούς, ο Αυγουστίνος λέει: «Ας πλακώσει ο θάνατος επάνω τους, και άσε τους να πάνε κάτω γρήγορα στην κόλαση· όπως ο Δαθάν και ο Αβειρών, οι συγγραφείς ενός ασεβούς σχίσματος.». ―[Επιστολές του Αυγουστίνου, σελίδες 395-420.]. Περί Δαθάν και Αβειρών: Αριθμοί, κεφάλαια 16, 26, Δευτερονόμιον 11, Ψαλμός 105: 17, Σοφία Σειράχ 55: 18, Δ΄ Μακκαβαίων 2: 17.)
Αυτές ήταν οι διδαχές σύμφωνα με τις οποίες το κάψιμο των αιρετικών άρχισε αμέσως μετά και συνεχίστηκε κατά διαστήματα μέχρι τον δωδέκατο αιώνα, όταν πλέον οργανώθηκε σε σύστημα και συνεχίστηκε εκτεταμένα σ' όλο τον Χριστιανικό κόσμο για πεντακόσια περίπου χρόνια. Στην Επιστολή 104, προς τον Νεστόριο στην Κωνσταντινούπολη, (περίπου +390-451, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως τα έτη +428-431) ο Αυγουστίνος γράφει: «Μήπως κατά τύχη έχεις ακούσει για μια αναφορά, η οποία είναι ακόμα άγνωστη σε μας, ότι δηλαδή ο αδελφός μου Πασσίδιος έχει αποκτήσει εξουσία για να διαπράττει πράξεις μεγαλύτερης σκληρότητας εναντίον των πολιτών σου, τους οποίους ―συγγνώμη γι' αυτό που θα πω― αυτός αγαπά κατά τέτοιο τρόπο που πιθανότατα ευνοεί την ευτυχία τους περισσότερο από ό,τι κάνεις εσύ; Διότι το γράμμα σου δείχνει ότι αντελήφθης κάτι τέτοιο, όταν μου ζητάς να φέρεις μπροστά στα μάτια μου “την όψη που παρουσίαζε μια πόλη από την οποία άνθρωποι καταδικασμένοι στα βασανιστήρια εσύροντο σ' αυτά,” και “να αναλογισθώ τους θρήνους μανάδων και γυναικών συζύγων, γιων και πατεράδων, την καταισχύνη που αισθάνονταν εκείνοι που τυχόν επέστρεφαν και αφήνονταν ελεύθεροι, πραγματικά, αλλά έχοντας υποστεί τα βασανιστήρια, και [ακόμα να αναλογισθώ] τη λύπη και τον στεναγμό που η θέα των πληγών και των σημαδιών τους πρέπει να ανανέωνε.”» ―[Επιστολές του Αυγουστίνου, τόμος 2, σελίδα 64.] Ξανά στην επιστολή 133, (412 Κ. Ε.,) προς Μαρκελλίνο, λέει: «Πραγματοποίησε, Χριστιανέ δικαστή, το καθήκον ενός φιλόστοργου πατέρα. Ας μετριαστεί η αγανάκτησή σου εναντίον των εγκλημάτων τους από ανθρωπιστικές σκέψεις. Μην εξωθείσαι από την θηριωδία των αμαρτωλών πράξεών τους, για να ικανοποιήσεις το πάθος της εκδίκησης, αλλά μάλλον να συγκινείσαι από τα τραύματα που αυτές οι πράξεις έχουν επιφέρει στις ίδιες τις ψυχές τους, και να εξασκείς την επιθυμία να τους θεραπεύσεις. Μην χάσεις τώρα αυτή την πατρική φροντίδα την οποία διατήρησες όταν ασκούσες την ανάκριση, που όταν την έκανες αποσπούσε μαρτυρίες τέτοιων φρικιαστικών εγκλημάτων, χωρίς να τους ξαπλώνεις στο στρεβλωτήριο, χωρίς να αυλακώνεις τις σάρκες τους με τα σιδερένια νύχια, χωρίς να τους προκαλείς εγκαύματα με φωτιές, αλλά με το να τους δέρνεις με ραβδιά ―μια μέθοδος σωφρονισμού που χρησιμοποιείται από διευθυντές σχολείων, και από τους ίδιους τους γονείς όταν συμμορφώνουν τα παιδιά, και συχνά επίσης από επισκόπους, στις καταδικαστικές αποφάσεις εκδοθείσες υπ' αυτών. Είναι γενικώς αναγκαίο να χρησιμοποιείς περισσότερη σκληρότητα όταν κάνεις ανάκριση (εξέταση), έτσι ώστε όταν το έγκλημα έλθει στο φως, να υπάρχει χώρος για να επιδεικνύεις επιείκεια. ―[Στην ίδια Επιστολή, σελίδα 170.] … Μην καλείς το εκτελεστή δήμιο τώρα, όταν πλέον το έγκλημα έχει ανακαλυφθεί, αφού απέφυγες να καλέσεις μέσα τον βασανιστή κατά τον χρόνο που το ανακάλυπτες.» ―[Στην ίδια Επιστολή.]… Εδώ ο Αυγουστίνος παρότρυνε επιείκεια σε μια ειδική περίπτωση. Αν σ' αυτή την περίπτωση το άτομο στο οποίο απευθυνόταν, στον δικαστή ή τον ανακριτή δηλαδή, απείχε από «το να καλέσει τον βασανιστή,» δεν υπήρχε άραγε εκεί βασανιστής καθ' όλα έτοιμος για να τον καλέσει μέσα αν, υποτεθείσθω, σκεφτούμε ότι οι επείγουσες ανάγκες της περίπτωσης το απαιτούσαν; [ Ήδη την εποχή του επίσκοπου Λυώνος Ειρηναίου (π. +125-203) υπήρχαν άνω των 100 διαφορετικών Χριστιανισμών και όχι ένας κατά την προκωνσταντίνια εκκλησία, δηλαδή κατά την περίοδο του χριστιανισμού των τριών πρώτων αιώνων.
Τότε, εξάλλου, ο Ειρηναίος (+180-185) έγραψε το βιβλίο «Κατά των Αιρέσεων», στο οποίο ονομάζει όλους τους άλλους «αιρετικούς» ενώ όσους πίστευαν όπως αυτός τους ονόμασε «ορθοδόξους». Τότε εμφανίζεται διά πρώτη φορά ο όρος «ορθόδοξος» και τα τέσσερα κανονικά ευαγγέλια με τους τίτλους που φέρουν. Ο Ειρηναίος επιτίθεται με μανία κατά των αιρετικών και μεταξύ άλλων τους αποκαλεί «όργανα του διαβόλου». Την εποχή εκείνη βεβαίως οι ορθόδοξοι όπως και όλοι οι χριστιανοί ήταν ελάχιστοι και δεν είχαν καμία κοσμική δύναμη· συνεπώς δεν μπορούσαν να εξοντώσουν τους αιρετικούς τους. Ειδάλλως και οι αιρετικοί εκείνοι θα είχαν την τύχη η οποία επιφυλάχθηκε για όλους τους αιρετικούς από τον Κωνσταντίνο και μετά.
Η εποχή του Ιουστινιανού και Εντεύθεν
Δεν ήταν μόνο ακμάζουσες οι διώξεις, με βία και φανατισμό, των αντιφρονούντων κατά τις ημέρες του Ιερωνύμου και του Αυγουστίνου, αλλά και κατά τον έκτο αιώνα αποκτούν πλήρη κρατική και νομική διασφάλιση από τον νομικό Κώδικα του Ιουστινιανού όπως και τον κώδικα τον επονομαζόμενο κώδικα του Θεοδοσίου. Με τον Ιουστινιανό (+482-565) η βυζαντινή «Ιερά Εξέταση» συνεχίζεται και νομιμοποιείται συνολικά και επίσημα. Π. χ. μέσα στον Ιουστινιάνειο Κώδικα βρίσκουμε: «Η Ιερά Εξέταση (ανάκριση) μπορεί να επεκταθεί, ακόμη και μέχρι θανάτου.» (In mortem quoque inquisition tendatur.). Το ενδέκατο κεφάλαιο έχει τίτλο: «Οι Μανιχαίοι, όπου και αν ευρεθούν, θα τιμωρούνται με θανατική ποινή.» (Manichaei ubicunque reperti capitali poena plectuntur.).
Η «Ιερά Εξέταση» συνέχισε να υπάρχει με ένταση και επαναλαμβανόμενη – περιοδική αγριότητα μέχρι την εκπνοή του Βυζαντίου. Τελούσε πάντοτε υπό την προστασία νόμων του κράτους, των αυτοκρατόρων και των επισκόπων. Οι νόμοι αυτοί μπορούν να μελετηθούν από στους κώδικες που ονομάστηκαν Θεοδοσιανός Κώδιξ και Ιουστινιάνειος Κώδιξ, και μέσα από συγγράμματα και μαρτυρίες διαφόρων Ιστορικών αυτών και των μετέπειτα εποχών. Αυτούς τους νόμους διαθέτουμε σήμερα με απόλυτη λεπτομέρεια. Ένα πλήρες σύγγραμμα που καταδεικνύει κάθε σωζόμενη λεπτομέρειά τους είναι το: The Establishment of Christianity and the Proscription of Paganism (Η εδραίωσις του Χριστιανισμού και η Προγραφή του Παγανισμού), New York, The Columbia University Press, 1914, by, Maude Aline Huttmann. Μελετείστε το. Παρακάτω εκτίθεται ένα πολύ μικρό δείγμα δέκα τέτοιων νόμων από τη σχετική διεθνή βιβλιογραφία:
(1) Να κλείσουν όλοι οι ναοί σε όλες τις πόλεις και σε όλους τους τόπους της οικουμένης… Αν κάποιος με οποιαδήποτε εξουσία παραβεί [αυτό τον νόμο] θα τιμω–ρηθεί με αποκεφαλισμό. «Ιουστινιάνειος Κώδιξ» 1.11.1. Αυτοκράτωρ Κωνστάντιος Α΄ προς Ταύρον, Έπαρχο του Πραιτωρίου. Δεκέμβριος του 354 μ. Χ. (2) Απαγορεύουμε σε εκείνους που έχουν μιαρές ειδωλολατρικές πεποιθήσεις να προσφέρουν τις καταραμένες τους θυσίες και να ασκούν όλες τις άλλες καταδικαστέες πρακτικές τους. Διατάσσουμε δε όλα τα Ιερά και οι Ναοί τους που στέκουν ακόμη, να καταστραφούν με πρωτοβουλία των τοπικών διοικητών και να εξαγνισθούν τα απομεινάρια τους με την ύψωση του σημείου της σεβαστής χριστιανικής θρησκείας. Όλοι ας γνωρίζουν ότι αν παραβάτης του παρόντος νόμου παραπεμφθεί με επαρκείς αποδείξεις ενώπιον δικαστού, θα τιμωρηθεί με την ποινή του θανάτου. «Θεοδοσιανός Κώδιξ» 16. 10. 25. (3) Εάν κάποια αγάλματα βρίσκονται ακόμη μέσα στους Ναούς και τα Ιερά και έχουν δεχθεί ή δέχονται ακόμη την λατρεία των ειδωλολατρών, όπου κι αν συμβαίνει αυτό, θα ξεριζωθούν εκ θεμελίων, αναγνωρίζοντας ότι αυτό έχει διαταχθεί κατ” επανάληψη και πολύ συχνά. Τα ίδια τα κτίρια των Ναών που βρίσκονται μέσα σε πόλεις ή κωμοπόλεις, ή έξω από αυτές, θα παραδοθούν σε δημόσια χρήση και θα καταστραφούν οι ανά τόπους βωμοί. «Θεοδοσιανός Κώδιξ» 16. 10. 19. (4) Διατάσουμε, όλα τα ιερά και οι ναοί τους [των Ελλήνων] που βρίσκονται ακόμα άθικτα, να καταστραφούν με διαταγή των τοπικών αρχών και να εξαγνιστούν με την ύψωση του σημείου της χριστιανικής θρησκείας…. Αν με επαρκείς αποδείξεις ενώπιον ικανού δικαστή, εμφανιστεί κάποιος που έχει παραβλέψει αυτό τον νόμο, θα τιμωρηθεί με την ποινή του θανάτου. «Θεοδοσιανός Κώδιξ» 16. 10. 25. Αυτοκράτορες Θεοδόσιος και Βαλεντινιανός προς Ισίδωρον, Έπαρχο Πραιτωρίου.14 Νοεμβρίου 435. (5) Κανείς να μην τολμήσει να αποπειραθεί αυτά που απαγορεύονται στους ανθρώπους και τα οποία διαφυλάσσονται στις ειδωλολατρικές δεισιδαιμονίες, γνωρίζοντας ότι διαιωνίζει πράξη που αποτελεί δημόσιο έγκλημα. Θέλομε λοιπόν τέτοιου είδους πράξεις να αποτραπούν έτσι ώστε και αν ακόμη εξακολουθούν να συμβαίνουν [ή καταγγελθεί ότι συμβαίνουν] τέτοια πράγματα, εν γνώσει βεβαίως των ιδιοκτητών, σε κάποιο λιβάδι ή σπίτι, τότε το λιβάδι ή το σπίτι αυτό θα προσαρτηθεί στο ταμείο των ιερότατων ανδρών [δηλαδή των ιερέων της χριστιανικής εκκλησίας], ενώ ο ιδιοκτήτης τους, επειδή εν γνώσει του έδωσε την συγκατάθεσή του να μιανθεί ο τόπος με τέτοια εγκλήματα, θα αποπεμφθεί από το (οποιοδήποτε) αξίωμά του, θα χάσει την περιουσία του, η οποία θα προγραφεί, και αφού υποστεί σωματικό βασανισμό με μεταλλικά όργανα, σύμφωνα με το δημόσιο και ιδιωτικό δίκαιο θα οδηγηθεί σε διαρκή εξορία. «Ιουστινιάνειος Κώδιξ» 1.11.8. Αυτοκράτορες Λέων Α΄ και Ανθέμιος προς Διόσκωρον, Έπαρχο του Πραιτορίου. Εξεδόθη το +472. (6) Διατάζουμε τους άρχοντές μας, αλλά και όσους διδάσκονται από τους θεοφιλεστάτους επισκόπους, να αναζητούν σύμφωνα με τον νόμο όλες τις περιπτώσεις ασέβειας υπέρ της ελληνικής θρησκείας, έτσι ώστε να μην συμβαίνουν, αλλά και αν συμβαίνουν, να τιμωρούνται… Κανείς να μην έχει το δικαίωμα να κληροδοτεί με διαθήκη (περιουσίες) ή να χαρίζει με δωρεά ο,τιδήποτε, σε πρόσωπα ή τόπους που έχουν επισημανθεί ότι διαπράττουν την ασέβεια του ελληνισμού… Όσα δίδονται ή κληροδοτούνται μ” αυτόν τον τρόπο θα αφαιρούνται. Με την παρούσα ευσεβή νομοθεσία [διατάζουμε] να διατηρηθούν σε ισχύ όλες οι τιμωρίες με τις οποίες οι προηγούμενοι [χριστιανοί] βασιλείς είχαν απειλήσει να τιμωρήσουν την ελληνική πλάνη, με τις οποίες [τιμωρίες!] προσπαθούσαν να διασφαλίσουν την ορθόδοξη πίστη. «Ιουστινιάνειος Κώδιξ» 1.10.9 και επίσης Β 1.1.19 και Νομοκάνονα 6.3. (7) Επειδή μερικοί συνελήφθησαν (αν και αξιώθηκαν το χριστιανικό βάπτισμα) διακατεχόμενοι από την πλάνη των ανόσιων μυσαρών Ελλήνων, να διαπράττουν εκείνα που δικαιολογημένα εξοργίζουν τον φιλάνθρωπο θεό (μας)… Αυτοί θα υποβληθούν στην αντίστοιχη τιμωρία και μάλιστα με πνεύμα επιείκειας… αν επιμείνουν στην πλάνη των Ελλήνων, θα υποβληθούν στην έσχατη των ποινών. Αν δεν έχουν αξιωθεί ακόμα το σεβαστό βάπτισμα, θα πρέπει να παρουσιαστούν στις ιερότατες εκκλησίες μας, μαζί με τις συζύγους και τα παιδιά τους και μαζί με όλους του οίκου τους, για να διδαχθούν την αληθινή πίστη των χριστιανών. Αφού διδαχθούν και αποβάλουν την πλάνη που τους διακατείχε προηγουμένως, θα πρέπει να ζητήσουν το σωτήριο βάπτισμα. Διαφορετικά ας γνωρίζουν ότι αν παραμελήσουν να το κάνουν (να ζητήσουν δηλαδή μόνοι τους το σωτήριο βάπτισμα!) δεν θα έχουν κανένα πολιτικό δικαίωμα, ούτε θα τους επιτραπεί να είναι ιδιοκτήτες περιουσίας, ούτε κινητής, ούτε ακίνητης. Θα τους αφαιρεθούν τα πάντα και θα εγκαταλειφθούν στην ένδεια και σε όλες τις περιπτώσεις ασέβειας υπέρ της ελληνικής θρησκείας, έτσι ώστε να μην συμβαίνουν, αλλά και αν συμβαίνουν, να τιμωρούνται. «Ιουστινιάνειος Κώδιξ» 1.10.9 και επίσης Β 1.1.19 και Νομοκάνονα 6.3. (8) Διατάσσουμε ότι κανείς δεν θα τιμήσει και λατρεύσει σε Ιερά που έχουν σφραγισθεί: δεν θ” αποδίδονται στο εξής τιμές προς ανόσια και αηδιαστικά αγάλματα, ούτε θα στολίζονται με στεφάνια οι ανόσιοι Ναοί, ούτε θα ανάπτονται οι βλάσφημες επιβώμιες πυρές, ούτε λιβάνια θα καίγονται, ούτε ιερεία θα θυσιάζονται, ούτε θα βρέ–χονται τα πάτερα με σπονδές οίνου και δεν θα διαπράττεται καμμιά από τις ιεροσυλί– ες αυτών των Θρησκειών. Όποιος αποπειραθεί να θυσιάσει ενάντια στις απαγορεύ-σεις που η Γαληνότης μας έχει επιβάλει και ενάντια στις απαγορεύσεις των προγενε–στέρων αγιοτάτων διαταγμάτων, και κατηγορηθεί δημοσίως ενώπιον δικαστού, θα καταδικάζεται εις θάνατον και θα κατάσχεται όλη η περιουσία του. Ας γίνει επίσης γνωστό σε όλους τους αξιωματούχους ότι θα καταδικασθούν στην ίδια ποινή, αν εξα–κολουθήσουν να συμμετέχουν σε απαγορευμένους από τους αυστηρούς νόμους μας εορτασμούς. Εάν κάποιος επιφανής πολίτης ή διοικητής επαρχίας αποκαλυφθεί μετά από κανονική καταγγελία ότι έχει συμμετάσχει σε τέτοια κακουργήματα, θα υποχρεωθεί να πληρώσει στο αυτοκρατορικό ταμείο πενήντα λίβρες χρυσού ο ίδιος και πενήντα λίβρες χρυσού οι αξιωματούχοι της ακολουθίας του. «Ιουστινιάνειος Κώδιξ» 1. 11. 7. (9) Θεσπίζουμε δε και νόμο, σύμφωνα με τον οποίο όλα τα μικρά παιδιά πρέπει να δέχονται το σωτήριο βάπτισμα αμέσως και χωρίς καμία αναβολή, ώστε όπως και οι μεγαλύτεροι να μπορούν να εκκλησιάζονται και να κατηχούνται στις θείες γραφές και τους θείους κανόνες. Έτσι θα μπορούν να διαφυλάξουν την αληθινή πίστη των ορθοδόξων χριστιανών και δεν θα επιστρέψουν ξανά στην παλαιά πλάνη. Και όσων έχουν κάποιο στρατιωτικό ή άλλο αξίωμα και περιουσία μεγάλη και για να κρατήσουν τα προσχήματα εβαπτίσθησαν οι ίδιοι ή πρόκειται να βαπτισθούν, αφήνοντας όμως τις συζύγους τους και τα τέκνα τους ή τα άλλα μέλη του οίκου τους μέσα στην Ελληνική πλάνη, διατάσσουμε να δημευθεί η περιουσία τους, να στερηθούν όλων των πολιτικών δικαιωμάτων τους και να τιμωρηθούν όπως τους αξίζει, αφού είναι φανερό ότι έτυχαν του αγίου βαπτίσματος δίχως να έχουν πίστη, και τα ίδια ,δε, θα υφίστανται οι αλιτήριοι Έλληνες και οι Μανιχαίοι, τμήμα των οποίων είναι οι Βορβορίτες. «Ιουστινιάνειος Κώδιξ» 1. 11. 10. (10) Ανακοινώνουμε σε όλους εκείνους που έχουν γίνει χριστιανοί και ήδη αξιωθεί το άγιο και σωτήριο βάπτισμα, ότι όποτε εντοπισθούν επιμένοντες στην πλάνη των Ελλήνων θα καταδικασθούν στην εσχάτη των ποινών. Όσοι όμως δεν έχουν αξιωθεί ακόμη το σεβαστό βάπτισμα, θα πρέπει να εμφανισθούν οικειοθελώς στην Βασιλεύουσα ή στις επαρχιακές πόλεις τους και να προσέλθουν στις αγιότατες εκκλησίες μαζί με τις συζύγους τους, τα τέκνα τους και όλα τα υπόλοιπα μέλη του οίκου τους και να κατηχηθούν στην αληθινή πίστη των χριστιανών. Έτσι, αφού κατηχηθούν και αποβάλουν μια για πάντα την πλάνη που τους διακατείχε, θα πρέπει να δεχθούν το σωτήριο βάπτισμα, διαφορετικά δεν θα έχουν κανένα απολύτως πολιτικό δικαίωμα, ούτε θα τους επιτραπεί να είναι ιδιοκτήτες κινητής ή ακινήτου περιουσίας. Θα τους αφαιρεθούν τα πάντα και θα εγκαταλειφθούν οι οικογένειές τους στην εξαθλίωση και επιπλέον οι ίδιοι θα υποβληθούν σε διάφορες ποινές. Απαγορεύουμε δε κάθε διδασκαλία των πασχόντων από την νόσο των ανοσίων Ελλήνων, ώστε να μην μπορούν να διαφθείρουν τις ψυχές των μαθητών τους με δήθεν αλήθειες. Οι περιουσίες αυτών των ανθρώπων θα δημευθούν και οι ίδιοι θα τιμωρηθούν με εξορία. Αν κάποιος στην επικράτειά μας κρύβεται, αλλά συλληφθεί θυσιάζων ή διαπράττων το αδίκημα της ειδωλολατρίας θα τιμωρηθεί με την εσχάτη των ποινών, με την οποία άλλωστε τιμωρούνται δικαίως και οι Μανιχαίοι και οι Βορβορίτες, γιατί κρίνουμε ότι όλοι αυτοί είναι εξίσου εγκληματίες. «Ιουστινιάνειος Κώδιξ» 1. 11. 10.
Διαβάζοντας λοιπόν αυτό το μικρότατο δείγμα νόμων φτάνει κανείς στο συμπέρασμα ότι υπήρχε νομοθετημένη Ιερά Εξέταση παντού, τόσο στην Ανατολή όσο και στην Δύση, κατά τους δώδεκα πρώτους αιώνες του επίσημου εγκόσμιου Χριστιανισμού. Υπήρχε εξοντωτικός διωγμός ειδικά εναντίον των Ελλήνων, των παραδοσιακών θρησκειών και των χριστιανών αιρετικών. Και οι υπόλοιποι, πολύ περισσότεροι νόμοι, γραμμένοι στο ίδιο μοτίβο, οι οποίοι αφορούν στην διάδοση και επιβολή της ορθοδόξου καθολικής χριστιανικής πίστεως και στον βασανισμό ή την κεφαλική καταδίκη κάθε άλλης θρησκείας, γνώμης και απόψεως κινούνται στο ίδιο απόλυτο και κατηγορηματικό πνεύμα. Μόνο με την ενδελεχή μελέτη των νόμων αυτών αποκτά κανείς πλήρη κατανόηση της γενική εικόνας του πως διαδόθηκε και του γιατί επεκράτησε η καινούρια εκδοχή του Ορθόδοξου Χριστιανισμού.
Πιο πρόσφατα, το έτος +1119, μιλάμε δηλαδή για τον 12ο αιώνα, ο Πατριάρχης Μιχαήλ εξαπέλυσε διωγμό κατά των Βογομίλων και εισήγαγε ως ποινή εναντίον τους το να τους καίνε ζωντανούς. Οι Βογόμιλοι της Βαλκανικής εξοντώθηκαν με μεγάλη βαρβαρότητα.
Το Αξίωμα του Quaesitor = Ανακριτή, Βυζαντινού Ιεροεξεταστή
Διάφοροι χριστιανοί απολογητές είτε εσφαλμένως είτε επί τούτου αποσιωπούν ή συγχέουν το αξίωμα του Κιαισίτωρος, “Quaesitor”, Ανακριτή, Βυζαντινού Ιεροεξεταστή, με εκείνο του Kιαίστωρος, “Quaestor”. Αν και οι δύο λέξεις διαφέ-ρουν μόνο κατά ένα «ιώτα» και προέρχονται από το λατινικό ρήμα “quaero = ψάχνω, αναζητώ, ερωτώ ή ζητώ να μάθω πληροφορίες, ερευνώ, διερευνώ, εξετάζω συστημα–τικώς, ανακρίνω”, τα αξιώματα αυτά εμπεριέχουν άλλες έννοιες και διαφορετικές αρμοδιότητες. Ο Kιαίστωρ “Quaestor” είχε αρμοδιότητες δικαστού ειρηνοδικείου, ή εισαγγελέως επί ορισμένων ποινικών αδικημάτων, ή ακόμα επέβλεπε τις υποθέσεις του κρατικού ταμείου, κλπ. Ο Κιαισίτωρ “Quaesitor” ,όμως, ήταν δικαστικός ανακριτής ή εξεταστής που μπορούσε να χρησιμοποιεί διάφορα βασανιστήρια κατά την δικαστική εξέταση ή ανάκριση. Ενώ ο θεσμός του Κιαισίτωρος, αρχίζει εν τοις πράγμασιν ήδη με τον Κωνσταντίνον τον μέγα , επισήμως και νομικώς εγκαθίσταται το έτος +539 διά της Νεαράς 80 «Περί Quaesitor» (του Ιουστινιανού). Με τον θεσμό αυτόν επιδιώκεται η έντονη αστυνόμευση της πόλεως και ο
