«Γύρω στο εφτάστερο τ' αμάξι ουρανοδρόμοι
αμέτρητοι, γιγάντων κόσμοι και θηρίων,
ο Γαλαξίας, ήλιων ωκεανός, ο Ορίων,
τα ζώδια, του Απείρου τέρατα και τρόμοι.
Μουγκρίζει ο Λέων στην ερημιά των αιθερίων,
κ' η Λύρα παίζει, και σαν τρόπαιο και η Κόμη
της Βερενίκης δείχνεται, ρυθμοί και νόμοι,
μέσα στο χάος χάνονται των μυστηρίων.
Και με τον Ήλιο, Κρόνος, Άρης, Γη, Αφροδίτη,
σέρνονται, φεύγουν, τρέχουνε κυνηγημένοι
προς του Ηρακλή το μεγαλόκοσμο μαγνήτη.»
Κωστής Παλαμάς από το έργο του «Ασάλευτη Ζωή»
Ερχόμενοι στην ζωή στον πλανήτη Γη του Ηλιακού Συστήματος του Ηλίου (SOL), κάνουμε ένα ταξίδι αλλαγής μεγεθών για την εμπειρία και την γνώση της αληθείας. Εισερχόμεθα και ταξιδεύουμε μέσα σε μια μικρογραφία του Σύμπαντος. Σαν ουράνια σώματα ακολουθούμε διαδρομές και τροχιές. Καταλαμβάνουμε θέσεις για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα. Παίρνουμε μαθήματα και δηλώνουμε το έργο μας για μια περίοδο. Ύστερα, δεν είναι δυνατόν να συγκρατήσουμε την ίδια θέση, αφού η εξέλιξη μας και οι επιδράσεις που έχουμε με τα άλλα μεγέθη του πλανήτη, μας προσαρμόζουν σε τροχιές μεγαλυτέρας δράσης και στάθμης, περισσότερης ευθύνης και πλουσιότερης ανταλλαγής στοιχείων και ουσιών.
Κάθε θέση μέσα στο μικρό μας Σύμπαν καταλαμβάνεται κατά περιόδους από αυτό που τις αξίζει και διαμορφώνει αντίστοιχα το φως που απολαμβάνουν οι Άνθρωποι όλης της Γης. Η θέση μας μέσα στο οίκημα του Σύμπαντος κατά την διάρκεια της ζωής μας είναι πάντοτε μέσα στα πλαίσια της ζωδιακής του γειτονιάς, των 12 αστερισμών στο οριζόντιο επίπεδο της Ηλιακής κίνησης και ανάμεσα στους συνολικά 88 αστερισμούς που σαν σφαίρα μας περιβάλουν. Δεν είναι τυχαίο ότι και οι Ορφικοί Ύμνοι είναι 88 στον αριθμό τους.
Στην αυγή του ανθρώπινου πολιτισμού, όπως αποδέχεται το σημερινό επιστημονικό εγκυκλοπαιδικό κατεστημένο, όταν το πέπλο της προϊστορίας ανασύρθηκε το τελευταίο τέταρτο της 4ης χιλιετηρίδας μείον, τότε την διαλεύκανση της Συμπαντικής έννοιας ανέλαβαν οι Ανατολικοί Λαοί (Σουμέριοι, Αιγύπτιοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, κ.α). Τα ιερατεία των λαών αυτών άρχισαν να σχεδιάζουν τα πρώτα “αρχέγονα συμπαντικά μοντέλα” όπου συμπεριέλαβαν και την Γήινη Ατμόσφαιρα. Ουσιαστικά όμως, οι ορολογίες “Σύμπαν” και “Γη” δεν ήταν ακόμη διαχωρίσιμες έννοιες. Ωστόσο η συνεισφορά τους ήταν καθοριστική καθώς με την ενσωμάτωση του ουρανού (ουσιαστικά, του ορίζοντα) προσέθεσαν την τρίτη διάσταση στο Συμπαντικό πρότυπο.
Όμως, είναι γνωστό στον ερευνητή του σήμερα, ότι ο ορίζοντας της γνώσης της Αστρονομίας και του Σύμπαντος μας χάνεται σε πολλές δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν, όταν μνήμες ακόμα και πριν το 20,000 μείον μας δίνουν τις βάσεις που παραλαμβάνουμε από τον Ορφέα και συνεχίζουν Πυθαγόρας, Σωκράτης, Πλάτων Πλατωνικοί, Πρόκλος, Νάγος κτλ. Το Σύμπαν μας είναι κατασκευασμένο από τις 2 υλικές ουσίες, την Γη και το Ύδωρ, την Μεριστή και την Συνεχή, και αυτές με τις εκδηλώσεις των ιδιοτήτων τους έχουν διαμορφώσει στο διάβα του χρόνου Κόσμους στο απέραντο Διάστημα που παραμένει απροσπέλαστο ακόμη από την Ανθρώπινη διάνοια. Και αυτό γιατί η διαμόρφωση των σωματικών και τεχνολογικών οργάνων που διαθέτουμε σαν Άνθρωποι και το εξελικτικό επίπεδο που τα έχουμε φτάσει μέχρι στιγμής, δεν είναι ικανό να διεισδύσει και να μπορέσει να ατενίσει το αποτέλεσμα των κατασκευών των ουσιών του Σύμπαντος μας. Σύμπαν έτσι, είναι ο συνολικός χώρος που αποτελεί το Κοσμικό Διάστημα και ο οποίος είναι πλήρης από τα 2 είδη ύλης που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Οι σημερινοί επιστήμονες αρκούνται ακόμη να μιλάνε για ύλη και ενέργεια, ενώ ενέργεια απλά είναι μια από τις ιδιότητες της Συνεχούς ουσίας.
Πολλές είναι οι διατυπώσεις που έχουν γίνει ορθά στην Αρχαία Ελλάδα περί των αστρονομικών αληθειών. Χάθηκαν κατά τον μεσαίωνα, ακούστηκαν και απορρίφθηκαν λάθη περί Γεωκεντρικών θεωριών για να ξαναέρθουν στην σύγχρονη ιστορία οι επιστήμονες να συνεχίσουν το αρχαίο έργο.
Το Αρχαίο Αστρονομικό Έργο
Ο Διογένης Λαέρτιος (3ος αιώνα σύν, ΙΙ, 1,2) γράφει για τον Αναξίμανδρο (6οος αιώνας μείον) «…τροπάς τε και ισημερίας σημαίνοντα και ωροσκόπια κατασκεύασε και γης και θαλάσσης περίμετρον πρώτος έγραψεν, αλλά και σφαίραν κατεσκεύασε». Ο Αναξίμανδρος μίλησε για την τάξη η οποία διέπει τις κινήσεις των πλανητών, μέτρησε τα μεγέθη τους και την απόσταση τους από την Γή.
Ο Δημόκριτος (5ος αιώνας μείον) μας μιλάει για τους Γαλαξίες και τις ιδιότητες τους.
Ο Αρχύτας (5ος αιώνας μείον) ήταν επιφανής πυθαγόρειος φιλόσοφος, καταγόμενος από τον Τάραντα. Στο έργο «Αρμονικός» γράφει: «…για τις ταχύτητες, τις ανατολές και τις δύσεις των άστρων παραδόθηκαν σε μας σαφείς γνώσεις …».
Ο Αυτόλυκος ο Πιταναίος (4ος αιώνας μείον) ήταν ένας αρχαίος Έλληνας αστρονόμος, μαθηματικός και γεωγράφος. Μέτρησε τον όγκο της Γής και της Σελήνης και την μεταξύ τους απόσταση.
Ο Ηρακλείδης (4ος αιώνας μείον) από την άλλη, δήλωνε πως ο Ερμής και η Αφροδίτη γυρίζουν γύρω από τον Ήλιο και η Γη γύρω από τον άξονα της.
Ο Μητρόδωρος ο Χίος (3ος αιώνας μείον) μίλησε για τον δικό μας γαλαξία και του δίνει το όνομα «Γαλάξιο».
Η πλέον πρώιμη ιστορική μαρτυρία για τη μέτρηση του ισημερινού της γης, που ολοκληρώθηκε στην Αίγυπτο, αποδίδεται στον Ερατοσθένη από την Κυρήνη (3ος αιώνας μείον), οι ακριβείς λεπτομέρειες της οποίας χάθηκαν μαζί με την πραγματεία του, Περί διαστάσεων της Γης. Εντούτοις, το έργο του αναφέρθηκε από άλλους συγγραφείς, ανάμεσα στους οποίους συμπεριλαμβάνονται οι Στράβων και Κλεομήδης.
Ο Στράβων στα Γεωγραφικά (1ος αιώνα μείον, Α'20) αναφέρει «… Υποθέσθαι δε και σφαιροειδή μεν τον κόσμον, σφαιροειδή δε και την επιφάνειαν της γής».
Ο Κλεομήδης στην Περί κυκλικής Θεωρίας Μετεώρων (72,16) λέει «..Σφαίρα εστίν ο κόσμος …». Επίσης αναφέρει τον πλανήτη Άρη ώς Πυρρορέοντα, δηλαδή κόκκινο πλανήτη.
Η Αλεξάνδρεια του 4ου αιώνα σύν ήταν ο χώρος μιας μικρής επιστημονικής αναγέννησης και αυτή φωτίστηκε από την πιο διάσημη ανάμεσα στις γυναίκες επιστήμονες και φιλοσόφους. Για δεκαπέντε αιώνες η Υπατία θεωρείται ότι ήταν η μόνη γυναίκα επιστήμονας στην ιστορία. Ακόμα και σήμερα συχνά είναι η μόνη γυναίκα που αναφέρεται στην ιστορία των μαθηματικών και της αστρονομίας.
Στην Πλατωνική Ακαδημία κατά τον Ρωμαίο Σιμπλίκιο, διδάσκονταν Αστροφυσική. Διέσωσε μάλιστα και μια εργασία προς τους μαθητές: «Να ερμηνευθούν δια της Γεωμετρίας αι φαινομαενικαί κινήσεις των πλανητών»
Ο Πρόκλος (5ος αιώνας συν) στο έργο «Υποτύπωσις αστρονομικών υποθέσεων» μιλάει για τις κινήσεις των εσωτερικών και εξωτερικών πλανητών γύρω από τον Ήλιο.
Προκύπτει από την έρευνα ότι οι Έλληνες διέθεταν εκπληκτικά και άγνωστα τα περισσότερα σε εμάς σήμερα, αστρονομικά τεχνικά όργανα και τηλεσκοπικούς μηχανισμούς.
Θραύσμα αγγείου που χρονολογείται τον 5ο αιώνα μείον και ανακαλύφθηκε στα νότια της Ακρόπολης κατά την διάρκεια κατασκευής δρόμου μεταξύ 1955-1960, βρίσκεται στο μουσείο της Ακρόπολης (εκθ. Αρ. ΝΑ.55, Αα, 4) και δείχνει νέο ο οποίος παρατηρεί τον ουρανό με διόπτρα.
Ο Διόδωρος Σικελιώτης (1ος αιώνας μείον) ήταν ιστορικός και συγγραφέας και λέει καθαρά ότι ο Εκαταίος (4ος αιώνας μείον) έβλεπε από την Γη την σελήνη τόσο κοντά του, ώστε μπορούσε να διακρίνει τα όρη πάνω της καθαρά.
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων βρέθηκε τυχαία, σε ένα ναυάγιο κοντά στο νησί των Αντικυθήρων τον Απρίλιο του 1900. Το ναυάγιο χρονολογήθηκε το 67-86 μείον ενώ ο μηχανισμός, πιθανής κατασκευής στην Ρόδο, χρονολογήθηκε από αρχαιολόγους και επιγραφολόγους το 100-150 μείον. Πρόκειται για ένα τεχνούργημα με γρανάζια μεγέθους laptop και συνοδευόμενο από εγχειρίδιο λειτουργίας. Υπολόγιζε και επιδείκνυε, με μεγάλη ακρίβεια, τις κινήσεις του Ηλίου και της Σελήνης, τις φάσεις της Σελήνης, τις εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης, 4 διαφορετικές αστρονομικές σταθερές, περιόδους αγωνισμάτων και είχε σημεία προορισμών λιμανιών για θαλάσσια πλοήγηση.
Η Διόπτρα του Ήρωνος (1ος αιώνας συν) επέτρεπε ακριβείς γεωδαιτικές μετρήσεις στην επιφάνειας της γης. Μετρά αζιμούθια, ύψη, μήκη και γωνιακές αποστάσεις.
Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος ήταν ονομαστός Έλληνας αστρονόμος και γεωγράφος, που έζησε στην Αλεξάνδρεια κι έδρασε στα χρόνια του 2ου αιώνα συν. Το σπουδαιότερο έργο του, «Η Μεγίστη» σώθηκε στα αραβικά ως «Αλμαγέστη» και στηρίζεται στις παρατηρήσεις διάφορων προγενέστερων αστρονόμων και ιδίως του Ιππάρχου. Στο χρονικό «Historia Scholastica» του 1096 υπάρχει εικόνα που παριστάνει τον Πτολεμαίο που παρατηρεί τον ουρανό με διόπτρα.
Το Σύγχρονο Αστρονομικό Έργο
Επιστημονικά σήμερα γνωρίζουμε οτι η περιοχή του Σύμπαντος που είναι προσιτή με τα σύγχρονα όργανα αστρονομικής παρατήρησης, εκτείνεται σε απόσταση μέχρι και 60 δισεκατομ. έτη φωτός και περιέχει περίπου 100 δισεκατομ. γαλαξίες. Οι γαλαξίες αυτοί είναι κατανεμημένοι σε ομάδες 100 έως 1.000 γαλαξιών, τα λεγόμενα γαλαξιακά σμήνη. Καθένας Γαλαξίας από αυτούς αποτελείται κατά μέσο όρο από 10 δισεκατομ. Αστέρες, ενώ πρόσφατες μελέτες της 5ετίας διακρίνουν και Γαλαξίες της τάξεως των τρισεκατομ Αστέρων. Παράλληλα, το Σύμπαν μας χαρακτηρίζεται από την παρουσία μεγάλων ποσοτήτων διάχυτης μεσοαστρικής και ενδογαλαξιακής ύλης, ενώ σύμφωνα με πολλές θεωρίες το 95-99% της μάζας του αποτελείται από “αόρατη” μη παρατηρήσιμη ύλη, μήπως την Συνεχή ουσία ή Αιθέρα; Αυτή η ύλη δεν εκπέμπει φως ή οποιαδήποτε άλλη ανιχνεύσιμη ακτινοβολία, έτσι δεν μπορούμε να τη “δούμε”, αλλά η παρουσία της γίνεται αισθητή από τα βαρυτικά φαινόμενα που εμφανίζονται στην ύλη που μπορούμε να δούμε. Οι αστέρες των γαλαξιών, για παράδειγμα, φαίνεται ότι κινούνται πολύ πιο γρήγορα απ' ότι αν επηρεάζονταν μόνο από την ορατή ύλη του γαλαξία. Παρά την ύπαρξη τοπικών συμπυκνώσεων ύλης, η σύγχρονη αστρονομία δέχεται ότι σε μεγάλη κλίμακα το σύμπαν είναι ομογενές και ισότροπο, δηλ. σε οποιαδήποτε θέση και να βρίσκεται ένας παρατηρητής και προς οποιαδήποτε κατεύθυνση και αν κοιτάζει θα διακρίνει τα ίδια γενικά χαρακτηριστικά.
Συμπερασματικά από τις πιο πρόσφατες παρατηρήσεις του WMAP (Wilkinson Microwave Anisotropy Probe), τις μελέτες της κατανομής των Γαλαξιών και των Γαλαξιακών Σμηνών στο Σύμπαν και τον υπολογισμό της σταθεράς του Hubble, αποδεικνύεται ότι το Σύμπαν είναι:
α) Ευκλείδειο
β) Έχει ηλικία 13.7 δισεκατομμυρίων χρόνων (με περιθώριο σφάλματος μόλις 1%).
γ) Η σύσταση του είναι η ακόλουθη:
– Το 4% της Ύλης του αποτελείται από Συνήθη Ύλη δηλ. από βαρυόνια (π.χ. η Ύλη η οποία “εμπεριέχεται” στη Γη και στα έμβια όντα).
– Το 23% αποτελείται από Σκοτεινή Ύλη (άγνωστα μέχρι στιγμής σωματίδια που αλληλεπιδρούν μόνο βαρυτικά με την Συνήθη Ύλη), ενώ
– Το υπόλοιπο 73% σχετίζεται με την ενέργεια του κενού (ή αλλιώς, Σκοτεινή Ενέργεια) που θεωρείται ότι προκύπτει από την λεγόμενη Κοσμολογική Σταθερά. Τα παραπάνω αποτελέσματα σημαίνουν ότι το Σύμπαν θα συνεχίσει να διαστέλλεται για πάντα και μάλιστα με επιταχυνόμενο ρυθμό. Μένει να δούμε τις αλλαγές και νέες πληροφορίες που η δυναμική επιστήμη της Αστρονομίας θα μας δώσει τα επόμενα χρόνια.
Επιστρέφοντας στο δικό μας πλανητικό σύστημα του Ηλίου διακρίνουμε κοιτώντας Βόρεια, μια κίνηση όλου του πλανητικού συστήματος μας η οποία είναι αριστερόστροφη. Αριστερόστροφη είναι η κίνησης περιφοράς όλων των πλανητών του Ηλίου μας. Εκτός της Αφροδίτης που ίσως λόγω μετακίνησης των πόλων της περιστρέφεται πολύ αργά δεξιόστροφα, αριστερόστροφή είναι και η περιστροφική κίνηση στον άξονα τους, όλων των πλανητών του Ηλίου και των περισσοτέρων δορυφόρων των πλανητών αυτών. Αριστερόστροφη κατά αναλογία του πλανητικού μας συστήματος ήταν και η κίνηση των μυουμένων στα Ιερά και Μυστηριακά σκηνώματα όπως στο Ιερό της Ελευσίνας.
Αξίζει δε να αναφερθεί ότι η φαινομενική κίνηση των πλανητών από παρατήρηση στην Γη δείχνει αριστερόστροφη στο μεγαλύτερο της χρονικό διάστημα, ενώ κατά τις περιόδους ανάδρομης κίνησης των πλανητών, δείχνει για μικρότερους χρόνους δεξιόστροφη. Αυτή δε η παρατήρηση είναι φυσική και έχει εισχωρήσει στην αριστερόστροφη κίνηση των δημοτικών μας χορών με μικρότερες δεξιόστροφες κινήσεις. Ο ρυθμός και βηματισμός των χορών αυτών έχει πανάρχαιη ρίζα.
Κλείνω με Όμηρο ραψωδία Σ.
«Βάζει της γης, βάζει τη θάλασσα, βάζει τα ουράνια, απάνω βάζει τον ήλιο τον ακούραστο, τ' ολόγιομο φεγγάρι, κι όλα τ' αστέρια ως στεφανώνουνε τον ουρανό τρογύρο, το Αλετροπόδι, το Βροχάστερα, την ώρια Πούλια, βάζει και το χορό τον Εφταπάρθενο, που τονε λεν' και Αμάξι, κι αυτού γυρνάει παραμονεύοντας το Αλετροπόδι πάντα, και μόνο αυτός λουτρό δεν χαίρεται στον Ωκεανό ποτέ του.»
Ιάσων Γιάννης Σχίζας
